“Etnik Rohingya dianggap paling malang antara banyak etnik minoriti di Asia Tenggara”. Bincangkan kenyataan tersebut dengan merujuk kepada buku karya Azharuddin Mohamed Dali dan Azlinariah Abdullah yang berjudul Air Mata Kesengsaraan Rohingya Identit Penindasan dan Pelarian.

1.0 Pengenalan

Buku yang bertajuk “Air Mata Kesengsaraan Myanmar : Identiti, Penindasan Dan Pelarian” merupakan sebuah karya hasil usaha dan kajian yang telah dilakukan oleh dua orang penulis iaitu Azharudin Mohamed Dali dan Azlinariah Abdullah. Buku ini mempunyai ketebalan sebanyak 229 muka surat termasuk bibliografi dan dibahagikan kepada enam bab utama. Bab pertama menceritakan tentang latar belakang Myanmar dan menyentuh berkaitan kedatangan Islam, bab kedua berkaitan asal usul Myanmar, bab ketiga berkenaan persoalan identiti, bab keempat pula berkaitan penindasan dan kekejaman, bab kelima ialah berkaitan dengan pelarian Myanmar ke Bangladesh dan yang terakhir iaitu bab enam pula menyentuh berkaitan dengan masyarakat Myanmar di Malaysia. Semua bab yang terdapat di dalam buku ini akan dibincangkan dan dibahaskan dengan lebih terperinci. Jika dilihat secara umum, penulis buku ini menyentuh dengan terperinci dan mendalam masalah yang berkaitan dengan etnik Rohingya di Myanmar. Kajian dan penulisan yang dilakukan juga banyak menyentuh tentang kedatangan Islam ke Myanmar dan sejarah masyarakat Myanmar itu sendiri. Selain itu, turut dimuatkan di dalam buku ini juga adalah tentang kekejaman dan penindasan yang menimpa etnik Rohingya disebabkan oleh faktor utamanya iaitu faktor kewarganegaraan dan istilah “stateless” yang diberikan kepada mereka. Oleh itu, dapat dibuat satu kesimpulan kecil di sini bahawa karya yang dihasilkan ini adalah kajian yang dilakukan bukan hanya berdasarkan isu semasa semata-mata, tetapi ia juga adalah sebuah kajian yang mengupas permasalahan etnik ini dari akar umbinya. Persoalannya, adakah etnik Rohingya merupakan golongan minoriti yang paling malang di Myanmar? Jawapan kepada persoalan ini akan dibincangkan dengan lebih mendalam di dalam bahagian seterusnya berpandukan kepada buku “Air Mata Kesengsaraan Myanmar : Identiti, Penindasan Dan Pelarian” di sampingsumber-sumber yang lain.

2.0 Latar Belakang Myanmar

Myanmar merupakan sebuah negara yang mengamalkan corak pemerintahan junta tentera bermula sejak tahun 1962 di bawah pimpinan Jeneral Ne Win. Dari sudut geografi, Myanmar terletak di timur India, sebelah barat bersempadan dengan Laut Andaman, sebelah utara dengan India, timur dengan China dan selatan dengan Thailand. Luas seluruh wilayah Myanmar ini ialah 678 000 km persegi.[1] Myanmar terbahagi kepada empat kawasan utama iaitu Dataran Tinggi Shan, Lembah Irrawaddy, Jajaran Banjaran Utara dan Kawasan Pantai Arakan. Selain itu, Myanmar juga merupakan negara yang bersifat multi-etnik dimana ia telah dibuktikan oleh J. S. Furnival melalui kajian ulung beliau iaitu mengenai masyarakat majmuk dan istilah ini juga telah diguna pakai sehingga hari ini. Jika dilihat dari sudut kumpulan penduduk, umumnya penduduk Myanmar boleh dibahagikan kepada tiga kumpulan utama iaitu Tibeto-Myanmarn, Mon-Khmer dan Tai-China.[2] Boleh dikatakan hampir 70 peratus penduduk Myanmar adalah orang Myanmarn, manakala bagi orang Shan pula mereka merupakan penduduk minoriti di negara tersebut. Di samping itu, terdapat juga etnik minoriti seperti Karen, Chin, Kachin dan Myanmar. Jika dilihat dengan lebih mendalam, di setiap wilayah Myanmar mempunyai kelompok etnik yang berbeza dan kepelbagaian etnik ini dilihat menjadi masalah utama di Myanmar sejak negara itu mencapai kemerdekaan lagi. Manakala dari sudut agama pula, majoriti penduduk mengamalkan ajaran agama Buddha dan agama ini menjadi agama negara serta menjadi teras penting terhadap masyarakat dan negara. Walau bagaimanapun, sejarah membuktikan bahawa Myanmar tidak terlepas daripada arus perkembangan agama lain seperti Islam, Kristian, dan Hindu yang menjadi agama minoriti penduduknya. Perbezaan pegangan inilah yang menyebabkan berlakunya masalah etnik yang tidak dapat diselesaikan sejak pemerintahan U Nu sehingga ke hari ini.



3.0 Asal Usul Myanmar

Nama Myanmar yang merujuk kepada masyarakat ini adalah berasal daripada perkataan Rohang iaitu nama lama bagi Rakhine. Myanmar bermaksud ‘yang dikasihi’ atau ‘yang penyayang’. Terdapat juga pandangan lain yang mengatakan istilah Myanmar adalah berasal daripada perkataan Arab iaitu ‘Rahm’ yang bermaksud ‘simpati atau dirahmati’.[3] Namun, terdapat perbezaan pandangan antara sejarawan dan sarjana yang mengatakan bahawa Myanmar merupakan keturunan masyarakat Islam yang berasal dari Ruha atau Ruh yang terletak di Afghanistan, bukannya dari Arab. Sejarah kehadiran Rohingya ke Myanmar sangat panjang dan mempunyai fasa-fasa yang tertentu. Secara keseluruhannya, orang Myanmar merupakan kelompok minoriti Islam di Myanmar yang kebanyakannya tinggal di sebelah barat Myanmar iaitu Rakhine (Arakan) yang bersempadan dengan Bangladesh. Mereka adalah berketurunan daripada para pedagang Arab, Parsi, Turki dan lain-lain yang berkahwin dengan penduduk setempat seperti Mughals, Pathan, dan Bengali. Penyebaran Islam di Rakhine dilakukan oleh para pedagang dan pendakwah dari Asia Barat ini bermula pada abad ke-7 Masihi lagi.

Terdapat pelbagai pendapat yang telah dikemukakan oleh para sarjana tentang kedatangan orang Rohingya di Myanmar, antaranya ialah Abu Talib Ahmad. Beliau menyatakan bahawa masyarakat Rohingya telah datang ke Myanmar pada abad ke-20 Masihi lagi dan menetap di sekitar Akyab-Chittagong. Mereka terus menetap di kawasan ini untuk tempoh yang panjang, berkahwin dengan penduduk setempat dan hidup sebati dengan budaya tempatan. Pandangan ini turut disokong oleh Aye Chan di mana beliau telah menyatakan bahawa orang Rohingya merujuk kepada keturunan imigran dari Chittagong dan mereka menetap di Rakhine setelah wilayah tersebut jatuh ke tangan British di bawah perjanjian Yandabo 1826.[4] Kini, umat Islam Myanmar merupakan 1/3 daripada jumlah penduduk wilayah Arakan dan selebihnya adalah penganut Buddha Arakanese. Namun, umat Islam Myanmar telah dinafikan daripada hak-hak asasi kemanusiaan dan sentiasa terdedah kepada pencabulan hak asasi manusia secara konsisten oleh pihak juta tentera Myanmar.

4.0 Faktor-faktor Kekejaman Ke atas Etnik Rohingya

4.1 Kewarganegaraan

Kerakyatan atau kewarganegaraan adalah asas yang sangat penting dalam diri seseorang dalam menduduki sesebuah negara atau kawasan. Kewarganegaraan merupakan salah satu aspek penting dalam konteks identiti seseorang. Etnik Rohingya dianggap etnik yang paling malang antara etnik minoriti di Asia Tenggara kerana majoriti masyarakat Rohingya tidak mempunyai kewarganegaraan Myanmar walaupun mereka telah lama tinggal atau menetap di Myanmar. Berdasarkan kupasan yang dinyatakan dalam buku Air Mata Kesengsaraan Rohingya, Identiti, Penindasan dan Pelarian oleh Azharudin Mohamed Dali dan Azlinariah Abdullah telah menyatakan bahawa kerajaan Myanmar tidak mengiktiraf masyarakat Rohingya kerana mereka tidak mempunyai kad pengenalan diri. Oleh itu, mereka dianggap sebagai pendatang tanpa izin. Penafian kerakyatan atau kewarganegaraan masyarakat Rohingya adalah berkaitan rapat dengan Undang-Undang Kerakyatan Burma 1947 atau dikenali sebagai Burma’s Citizenship Law 1947. Berdasarkan undang-undang tersebut, warga Myanmar perlu menunjukkan bukti bahawa terdapat anggota keluarga mereka yang tinggal di negara berkenaan semasa Perang British-Burma meletus. Oleh itu, sesiapa yang dapat membuktikannya kerajaan Myanmar akan memberikan kerakyatan penuh.

Di samping itu, masyarakat Rohingya dipinggirkan oleh kerajaan Myanmar kerana pada sekitar tahun 1940-an, perang telah berlaku dan kebanyakan masyarakat Rohingya telah melarikan diri ke Bangladesh. Tindakan ini dianggap oleh kerajaan sebagai tidak mempunyai semangat patriotik. Oleh itu, sebagai balasannya kerajaan Myanmar tidak mahu mengaku masyarakat Rohingya adalah sebagai rakyat Myanmar dan menafikan kewujudan mereka di Myanmar. Isu kewarganegaraan masyarakat Rohingya terus dinafikan oleh kerajaan Myanmar dengan tertubuhnya undang-undang baru iaitu Citizenship Act of Burma 1982. Undang-undang ini ditubuhkan dengan bertujuan untuk menghapuskan etnik Rohingya di Myanmar. Kenyataan ini secara langsung menunjukkan bahawa kerajaan Myanmar tidak mahu mengiktiraf dan menerima langsung masyarakat Rohingya di Myanmar. Selain itu, berdasarkan artikel yang bertajuk Derita Etnik Rohingya telah menyatakan secara terperinci kriteria undang-undang ini. Burma Citizenship Law of 1982 merupakan undang-undang yang diasaskan oleh diktator Ne Win pada 15 Oktober 1982. Terdapat tiga jenis kriteria kerakyatan. Antaranya ialah warganegara penuh atau Full Citizenship iaitu keturunan penduduk yang menetap di Myanmar sejak tahun 1823 atau mereka yang lahir dari ibu bapa yang sudah menjadi warganegara Myanmar, manakala kriteria yang kedua ialah warganegara bersekutu atau Associate Citizenship iaitu mereka yang mendapat taraf kerakyatan melalui Undang-undang Kesatuan Warganegaraan 1948 dan kriteria yang terakhir iaitu warganegara semula jadi atau Naturalized Citizenship iaitu mereka yang tinggal sebelum 4 Jun 1948 dan memohon kerakyatan selepas tahun 1982.

Oleh itu, hanya berdasarkan ketiga-ketiga kriteria ini seseorang itu akan diiktiraf sebagai warganegara Myanmar. Perkara ini secara langsung telah menyebabkan majoriti masyarakat Rohingya tidak dapat diiktiraf sebagai warganegara Myanmar kerana tidak dapat memenuhi kriteria tersebut. Selain itu, isu ini juga telah ditekankan oleh para pengkaji sejarah Myanmar antaranya ialah Aye Chan. Beliau telah menyatakan bahawa masyarakat Rohingya sebagai pendatang tanpa izin kerana beliau merujuk kepada undang-undang kerajaan bahawa pada tahun 1982, etnik itu dianggap sebagai bukan warganegara Myanmar. Beliau menggelarkan masyarakat Rohingya sebagai ‘Chittagonians’ kerana berdasarkan rekod pihak British dan ini membawa maksud kepada pendatang asing.[5] Di samping itu, isu kewarganegaraan masyarakat etnik Rohingya terus menjadi salah satu aspek yang ditindas oleh pihak kerajaan Myanmar sehingga kini. Hal ini adalah kerana, masyarakat Rohingya hanya diberikan Kad Putih yang menandakan mereka sebagai penduduk sementara manakala penduduk Rakhine diberikan Kad Merah Jambu. Perbezaan fungsi kad ini sangat ketara kerana masyarakat Rakhine yang mempunyai Kad Merah Jambu dibenarkan bergerak ke mana sahaja termasuk sehingga ke ibu negara tetapi perkara ini sangat berbeza dengan masyarakat Rohingya yang memiliki Kad Putih kerana pergerakan mereka terbatas dan mereka hanya mampu bergerak di sekitar kampung sahaja.Oleh itu, kita dapat lihat bahawa masyarakat etnik Rohingya terus ditindas di negara sendiri, Myanmar kerana tidak diiktiraf kerakyatannya. Hal ini telah membawa kepada penindasan dan kekejaman berlaku ke atas mereka seperti pembunuhan dan rogol ke atas wanita etnik Rohingya.

4.2 “Stateless”

Rentetan daripada isu kewarganegaraan yang dialami oleh etnik Rohingya ini telah membawa kepada kewujudan istilah “stateless” atau warga yang tiada negara yang telah dinerikan kepada mereka. Selain itu, mereka juga dikenali sebagai kaum yang dilupakan atau forgotten people atau Citizen Nowhere. Sementara itu, ada pula yang menganggap Myanmar sebagai orang hanyut baru di Asia. Walau apa pun istilah dan gelaran yang digunakan, ia memberi gambaran yang cukup kuat terhadap keadaaan yang menimpa Myanmar. Tiada negara atau “stateless” bermakna tidak memiliki negara dan tiada kerakyatan. Ia berlaku kerana beberapa sebab seperti negara yang memberi mereka kerakyatan sebelum itu menarik balik keistimewaan tersebut dan menjadikan mereka pelarian. Pada 20 September 1954, Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) meluluskan Konvensyen Berkaitan Individu Stateless atau Convention Relating to the Status of Stateless Person di mana antara lain dasar aktif konvensyen ini ialah mengekang mana-mana individu atau kumpulan tertentu daripada menjadi “stateless” baru atau kekal “stateless”. Terdapat satu lagi konvensyen yang dipersetujui dengan matlamat yang sama, diputuskan pada 1961. Ia dipanggil Konvensyen Membasmi Statelessness, dikenali juga Konvensyen 1961. Mana-mana negara yang mengiktiraf konvensyen ini perlu memberikan hak kepada kumpulan atau individu “stateless” ini, sama seperti yang diberikan kepada warga lain yang ada di negara mereka.

Walau bagaimanapun, Myanmar yang menjadi fokus kajian ini tidak menandatangani dua konvensyen tersebut. Dalam pada itu, mengikut Konvensyen 1954 dan Konvensyen 1961, seseorang itu akan atau boleh sahaja dianggap “stateless” apabila mereka menepati definisi berikut “seseorang yang tidak diiktiraf atau diangkat oleh mana-mana negara sebagai warganegara di bawah peruntukan undang-undang mereka”. Berdasarkan hal ini, adalah sangat jelas menunjukkan bahawa Myanmar adalah “stateless” kerana mereka tidak diiktiraf oleh kerajaan Myanmar sebagai warganegara di bawah Myanmar Citizenship Act 1982 melalui kenyataan oleh Kementerian Luar negara berkenaan. Laman web UNHCR menyebut, perangkaan terkini “stateless” di seluruh dunia dianggarkan berjumlah 15 juta orang yang mana 1 juta daripadanya adalah orang Myanmar. Oleh itu, istilah “stateless” ini telah menyebabkan etnik Myanmar tidak mendapat hak politik, ekonomi dan sosial seperti warganegara Myanmar yang lain sama ada di negara sendiri atau di seluruh dunia. Hal ini dapat dilihat apabila mereka tidak diterima bekerja kerana majikan takut untuk mengupah mereka yang tidak mempunyai dokumen pengenalan diri. Mereka bekerja setiap hari dengan memperoleh gaji yang sedikit dan dalam tempoh masa yang pendek sahaja. Selain itu, disebabkan oleh tidak mempunyai dokumen pengenalan diri, maka mereka tidak mendapat hak kesihatan yang sepatutnya dan kanak-kanak juga tidak dibenarkan untuk ke sekolah. Masalah lain yang turut dihadapi oleh etnik Myanmar ini ialah mereka sukar untuk mendapatkan tempat tinggal seperti rumah.

Di samping itu, masalah “stateless” yang dihadapi etnik Myanmar ini menyebabkan mereka berhijrah ke negara-negara jiran seperti India, Bangladesh, Indonesia, Thailand dan Malaysia. Berdasarkan temu bual yang dilakukan, kebanyakan orang Myanmar berminat datang ke Malaysia kerana bagi mereka negara ini lebih selamat berbanding Indonesia dan Bangladesh. Pada masa kini terdapat 400,000 pelarian Myanmar berada di kem pelarian di Bangladesh, 60,000 berlindung di Thailand, 150,000 di Pakistan, dan 40,000 di Malaysia. Walaupun terdapat ramai Myanmar yang berjaya menempatkan diri di kem pelarian tetapi ada juga yang menemui ajal di tengah laut akibat kebuluran atau mati lemas. Semasa berada di khemah-khemah pelarian ini juga, Myanmar turut dikecam dengan pelbagai kekejaman dan penindasan. Mereka terpaksa menghadapi masalah sosial seperti masalah kesihatan yang teruk, remaja perempuan dirogol, kemusnahan institusi kekeluargaan, kebuluran dan tahap pendidikan juga adalah rendah kerana hanya pendidikan yang asas diberikan kepada kanak-kanak. Kekejaman dan penindasan yang dihadapi etnik Myanmar yang disebabkan oleh istilah “stateless” ini menyebabkan ada diantara mereka yang menyatakan bahawa “we have no soil beneath our feet, we belong nowhere (UNCHR)”.



4.3 Agama

Masyarakat Rohingya merupakan masyarakat yang beragama Islam dan agama Islam adalah agama kedua terbesar selepas agama Buddha. Malah di tiga buah bandar Maungdaw, Buthidaung dan Akyab (Sittwe) di wilayah Rakhine (dahulunya Arakan) penduduk etnik Rakhine lebih kecil berbanding Rohingya. Rohingya sudah lama bertapak di bumi Arakan sejak empat kurun dan turut memiliki raja-raja beragama Islam yang jadi pemerintah. Rohingya secara keseluruhannya adalah masyarakat yang paling miskin dan daif, bukan sahaja tidak berilmu malah disekat dari menjalankan aktiviti ekonomi. Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) melaporkan bahawa etnik Rohingya adalah golongan minoriti yang paling teruk ditindas di dunia berbanding dengan kaum minoriti di negara-negara lain. Sejarah kehadiran Rohingya ke Myanmar dilihat sangat panjang dan berliku serta mempunyai fasa-fasa yang tertentu. Secara keseluruhannya, orang Rohingya merupakan kelompok minoriti Islam di Myanmar yang berpegang kepada mazhab Sunni. Menurut seorang pengkaji lain menyatakan bahawa orang Rohingya secara khusus merujuk kepada orang Islam yang menetap di Rakhine.

Kedudukan Rakhine di pinggir pantai merupakan asas penting yang menyebabkan orang Islam sejak abad ke-8 mengunjungi wilayah ini. Penduduk Rakhine sebelum kedatangan Islam adalah beragama Buddha, Hindu mahupun animism. Pedagang-pedagang Arab yang singgah di Rakhine sebahagiannya berkahwin dengan masyarakat tempatan dan kemudiannya menetap di Rakhine. Terdapat pendapat yang mengatakan bahawa antara orang Islam pertama yang tiba di Rakhine dan seterusnya mengembangkan Islam di Rakhine ialah Muhammad b. Hanifiya bersama dengan pengikut-pengikutnya. Mereka telah bercampur dengan masyarakat Islam yang sedia ada di Rakhine serta dengan masyarakat tempatan dan percampuran inilah yag dilihat sebagai warisan kedua orang Rohingya di Rakhine. Nasib umat Islam Rohingya yang berada di Myanmar berada dalam keadaan yang sangat buruk. Undang-undang dan operasi keselamatan Nasaka sejak 1982 telah mengakibatkan kesengsaraan yang berat ke atas umat Islam Rohingya yang masih berada di wilayah Arakan, Myanmar. Umat ​​Islam Rohingya kebanyakannya tinggal di sebelah barat Burma (kini Myanmar) di Negeri Arakan yang bersempadan dengan Bangladesh. Penyebaran Islam di Arakan (dan di sepanjang kawasan pantai selatan Bangladesh) dilakukan oleh para pedagang dan pendakwah dari Asia Barat ini.



5.0 Kesan Kekejaman Dan Penindasan Ke Atas Etnik Rohingya

5.1 Pendidikan

Penindasan yang dilakukan oleh pemerintah di Myanmar sememangnya memberi implikasi buruk kepada golongan kanak- kanak Rohingya umumnya. Hal ini disebabkan oleh mereka telah ditindas dan dinafikan hak mereka daripada mendapat pendidikan di negara mereka sendiri. Sememangnya, golongan ini berhak untuk mendapat kemudahan terutamanya berkaitan dengan pendidikan. Namun begitu, hak mereka telah dinafikan sehingga menyebabkan wujudnya masalah buta huruf dalam kalangan etnik Rohingya. Hanya segelintir daripada golongan etnik ini yang mampu untuk mendapatkan pendidikan. Pihak pemerintah tidak menyediakan kemudahan kepada golongan ini untuk mendapatkan pendidikan seperti masyarakat Myanmar yang lain. Sekolah yang didirikan juga amat sedikit sehingga tidak mampu menampung bilangan kanak- kanak daripada golongan masyarakat ini. Pendidikan yang diberikan adalah amat terhad terutamanya di kawasan kampung. Dianggarkan bahawa hanya terdapat satu sahaja sekolah yang didirikan untuk memberi pendidikan kepada kanak-kanak etnik Rohingya. Sudah semestinya bilangan sekolah yang amat sedikit ini tidak mampu untuk menampung bilangan kanak- kanak daripada etnik ini. Tambahan pula, diskriminasi daripada pihak kerajaan juga telah menyusahkan lagi kehidupan masyarakat Rohingya ini. Diskriminasi yang dimaksudkan tersebut ialah kerajaan telah mengenakan yuran pengajian yang sangat tinggi kepada golongan ini.

Manakala bagi mereka yang berkemampuan untuk bersekolah, pelbagai alasan dan cara dilakukan oleh pihak pentadbir untuk menghalang golongan ini daripada mendapatkan pendidikan. Disebabkan tindakan kerajaan yang menghalang masyarakat ini terutamanya golongan kanak- kanak daripada mendapat pendidikan, maka kadar buta huruf dalam kalangan etnik Myanmar amatlah tinggi.[6] Berdasarkan tindakan yang dilakukan oleh pemerintah Myanmar terhadap etnik Rohingya ini, kami berpendapat bahawa jika kita melihat masalah ini dari aspek pendidikan, pihak pemerintah sebenarnya mempunyai agenda mereka yang tersendiri. Hal ini demikian kerana, tindakan mereka dengan menghalang etnik ini daripada mendapatkan pendidikan yang sepatutnya dapat mengurangkan atau menghapuskan kadar celik ilmu dalam kelompok etnik Rohingya itu. Maka dengan mudahnya mereka dapat menjalankan kerahan tenaga ke atas masyarakat Rohingya seperti memaksa mereka terutamanya golongan kanak- kanak untuk menjadi buruh di kawasan tapak pembinaan. Hal ini disebabkan oleh pemerintah di Myanmar sememangnya berhasrat untuk menghapuskan terus etnik ini daripada bumi Myanmar. Tindakan yang mereka lakukan ini menunjukkan betapa sengsaranya kehidupan masyarakat Myanmar walaupun mereka sebenarnya berada di negara mereka sendiri.



5.2 Ekonomi

Dari aspek ekonomi pula, dapat kita lihat bahawa keadaan ekonomi kehidupan masyarakat Myanmar ini sangat teruk. Hal ini dapat dilihat melalui bebanan yang dikenakan oleh pemerintah ke atas golongan ini. Pelbagai cukai dan bayaran yang tidak seharusnya telah dikenakan kepada golongan ini, namun mereka terpaksa juga membayar kepada pihak pemerintah. Bebanan bayaran yang perlu diterima oleh etnik Rohingya ialah pemerintah Myanmar telah mengenakan bayaran kepada pasangan yang ingin berkahwin. Justeru, mereka yang ingin berkahwin diharuskan untuk membayar cukai bagi mendapatkan kelulusan untuk berkahwin. Walaupun bayaran yang dikenakan amat tinggi, namun masyarakat Myanmar terpaksa menjelaskannya bagi mendapatkan kebenaran untuk berkahwin. Selain itu, proses untuk membuat pembayaran juga amatlah rumit dan kelulusan berkahwin tidak akan diperoleh dalam masa yang singkat.

Di samping itu, mereka terpaksa berulang-alik ke kem NasaKa yang sememangnya menelan belanja yang sangat tinggi untuk menyelesaikan masalah bayaran ini. Seterusnya, sekiranya mereka mendapat anak selepas berkahwin bayaran yang lain pula akan dikenakan kepada ibu bapa untuk mendaftar kelahiran anak tersebut. Etnik Rohingya semakin terbeban apabila bayaran tersebut semakin bertambah dari tahun ke tahun. Selain perlu membayar untuk proses perkahwinan, golongan ini juga akan dilayan dengan teruk apabila hendak mendapatkan makanan. Tambahan pula, harga yang dikenakan ke atas makanan tersebut amatlah tidak munasabah sekali. Di sini jelas menunjukkan bahawa golongan etnik minoriti ini sememangnya hidup dalam kemiskinan dan bayaran-bayaran yang dikenakan itu sememangnya memberi bebanan dan tekanan kepada kehidupan mereka. Keadaan yang berterusan ini menyebabkan etnik Rohingya terus hidup dalam kemiskinan dan kerja-kerja yang dilakukan bagi meraih pendapatan juga tidak dapat menampung kos hidup dan bayaran-bayaran yang dikenakan oleh pihak pemerintah.

6.0 Kesimpulan

Berdasarkan kepada buku “Air Mata Kesengsaraan Myanmar : Identiti, Penindasan Dan Pelarian”, dapat disimpulkan di sini bahawaetnik Rohingya merupakan etnik yang paling malang sekali di Asia Tenggara. Hal ini demikian kerana, status yang diberikan kepada mereka menyebabkan mereka menjadi pelarian dinegara sendiri. Isu golongan ini merupakan isu semasa yang masih menjadi bahan perbincangan di Persatuan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) hingga kini. Isu etnik Rohingya menjadi perhatian dunia apabila kisah penderitaan dan kesengsaraan kehidupan mereka di Myanmar dihebohkan kepada umum. Umumnya, masyarakat melihat faktor kewarganegaraan dan “stateless” sebagai faktor utama yang menyebabkan mereka menjadi etnik paling malang di Myanmar. Walau bagaimanapun, dapat dinyatakan di sini juga bahawa faktor agama turut menjadi punca kepada penderitaan etnik ini. Selain itu, kaum ini juga dikatakan tidak memberi sumbangan kepada perkembangan ekonomi Myanmar dan dengan itulah masyarakat Rohingnya ini tidak mendapat pengiktirafan sebagai warga Myanmar. Ketiadaan identiti dan dokumen pengenalan diri menyebabkan mereka ditolak daripada Myanmar dan hal ini juga merupakan salah satu agenda utama kerajaan tersebut untuk membuang terus etnik ini dari bumi Myanmar. Pelbagai kekejaman dan penindasan yang menimpa etnik ini dari sekitar tahun 1940 an sehingga sekarang merela terpaksa menjadi pelarianm di negara sendiri iaitu hampir 73 tahun. Penderitaan ini menyebabkan mereka mencari kawasan perlindungan lain dengan berhijrah kenegara jiran tetapi mereka turut diusir dari negara tersebut dengan penuh kezaliman.






[1] Michael Leifer. (1995). Dictionary of the Modern Politics of South East Asia. London: Routledge. Hlm7.


Azharudin Mohamed Dali dan Azlinariah Abdullah. (2012). Air Mata KesengsarIdentiti,Penindasan dan Pelarian. Kuala Lumpur: Inteam Publishing Sdn. Bhd. Hlm 5-7


[3] Mohammad Ali Chowdhury. (2004). The Advent of Islam in Arakan and the Ruhaigyas (Myanmars). Pakistan Historical Society, Vol. 1 No 1. Hlm54-56.


[4] Azharudin Mohamed Dali dan Azlinariah Abdullah. (2012). Air Mata Kesengsaraan Myanmar: Identiti, Penindasan dan Pelarian. Hlm37-39.


[5]Abid Bahar. (2012, Disember 27). Racism to Rohingya in Burma in Response to Aye Chan Enclave withInflux Viruses: Stop Killing Muslims in Burma. Arakan Monthly. Hlm 6.


[6] Abu Talib Ahmad. (2000). Sejarah Myanmar. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Hlm 401.

BINCANGKAN KONFLIK DAN KEMELUT MENGENAI UMAT ISLAM DI SELATAN FILIPINA DAN LANGKAH-LANGKAH KE ARAH PENYELESAIAN.

1.0 PENDAHULUAN

Negara Filipina dikatakan sebuah wilayah yang terdiri daripada beberapa pulau besar dan kecil. Pulau yang paling besar ialah Pulau Luzon dan Mindanao iaitu dua pertiga daripada seluruh Filipina. Kawasan Filipina ini juga dikatakan mempunyai banyak gunung berapi seperti Gunung Mayon di daerah Albay, Gunung Camlon di Negros Utara dan Gunung Apo di Davao. Penduduk di Filipina majoritinya beragama Kristian manakala orang yang beragama Islam dan agama lain pula hanyalah minoriti sahaja. Pada asalnya majoriti penduduk Filipina adalah beragama Islam, namun kedatangan Sepanyol telah mengubah keadaan apabila agama Kristian telah disebarkan ke seluruh Filipina. Walau bagaimanapun, terdapat juga kawasan-kawasan tertentu yang menentang kuat penyebaran Kristian seperti di Kawasan Selatan Filipina iaitu Mindanao dan Sulu. Penentangan umat Islam di Selatan Filipina ini telah menyebabkan Sepanyol bertindak secara kekerasan dalam menyebarkan agama Kristian dan di sinilah titik permulaan konflik dan kemelut yang berlaku kepada umat Islam di Selatan Filipina.

Menurut kamus dewan ‘konflik’ bermaksud perselisihan atau pertentangan antara individu, idea dan kepentingan.Kemelut pula bermaksud keadaan yang genting atau berbahaya. Kemelut juga dapat diertikan dengan keadaan yang sangat genting atau berbahaya. Bagi umat Islam di Filipina, mereka sentiasa menghadapi kemelut dan konflik semenjak daripada kedatangan kuasa Sepanyol ke Filipina lagi. Terdapat beberapa kemelut dan konflik yang berlaku di Filipina iaitu bermula dengan konflik penyebaran Kristian oleh Sepanyol yang melibatkan penindasan ke atas orang Islam, masalah penguasaan perdagangan dan juga melibatkan Perang Moro yang tercetus di antara Orang Islam dan Sepanyol di Filipina.

Konflik atau kemelut di Filipina ini banyak terjadi di kawasan Selatan Filipina iaitu kawasan Mindanao dan juga kawasan Sulu. Umat Islam di Selatan Filipina ini sering terlibat dalam penindasan, peperangan dan pembunuhan oleh Sepanyol kerana kawasan ini merupakan kubu kuat umat Islam di Filipina yang kekal sehingga kini. Konflik yang berlaku di Filipina ini mula diatasi dengan kerajaan Filipina mula menubuhkan badan yang menjaga kebajikan umat Islam di negara tersebut. Terdapat juga beberapa pejuang yang lahir untuk menentang Sepanyol dalam membebaskan umat Islam daripada ditindas. Namun begitu, konflik ini masih tidak dapat diselesaikan sehinggalah pada hari ini.



2.0 KONFLIK YANG BERLAKU PADA UMAT ISLAM DI SELATAN FILIPINA

2.1 Konflik Dari Segi Politik

Filipina telah melalui era penjajahan dua kuasa besar asing iaitu Sepanyol dan Amerika Syarikat. Kedatangan kedua-dua kuasa asing ini telah mencetuskan pelbagai kemelut dan konflik dari segi politik terutamanya ke atas umat Islam di Selatan Filipina. Konflik pertama yang dihadapi oleh umat Islam di Selatan Filipina setelah kedatangan Sepanyol ialah isu penyebaran agama Kristian yang semakin berleluasa.[1] Peratusan penduduk di kawasan utara Filipina yang telah dimurtadkan semakin bertambah. Hal ini telah mencetuskan kemelut kerana terpaksa berhadapan dengan kerenah orang Sepanyol yang mencuba pelbagai taktik seperti menggunakan cara kekerasan, pujukan, sogokan hadiah dan kedudukan sosial untuk memurtadkan penduduk Islam di Filipina dan seterusnya tersebar hingga ke bahagian Selatan.

Tekanan seterusnya yang dihadapi oleh masyarakat Islam di Filipina ialah penggunaan istilah ‘Moro’. Perkataan Moro ialah sebutan orang Sepanyol bagi ‘Moor’ yang bermaksud Muslim atau Moslem (orang Islam).Perkataan ini berasal daripada perkataan Latin, Maurus yang digunakan oleh orang Sepanyol dahulu untuk menyebut orang Moor (Islam) dan kemudiannya untuk orang Filipina Islam yang menduduki Mindanao, Sulu dan lain-lain di Selatan Filipina.Selain itu, perkataan tersebut juga merujuk kepada buta huruf, jahat, tidak bertuhan dan juga pembunuh. Hal ini secara tidak langsung menunjukkan bahawa masyarakat Islam di kawasan selatan Filipina sebagai golongan gasar dan tidak bertamadun. Oleh itu, hal sebegini telah mencetuskan tekanan kerana di label sebegitu.

Selain itu, masyarakat Islam Filipina turut menghadapi kemelut daripada Sepanyol melalui Perang Moro yang tercetus pada tahun 1578 hingga 1898. Peperangan ini berlaku antara pihak Sepanyol dengan kerajaan Islam di Mindanao dan Sulu. Peperangan ini juga terjadi akibat pihak Sepanyol menggunakan alasan bahawa penduduk Islam di kawasan tersebut sebagai lanun. Perang Moro yang berlaku dianggap sebagai peristiwa hitam masyarakat Islam Filipina apabila mereka kehilangan banyak harta benda selepas kampung-kampung mereka di Sulu, Maguindanao dan Lanao di bakar oleh tentera Sepanyol dan juga penduduk Kristian Filipina.

Selanjutnya, golongan wanita dan kanak-kanak Islam turut ditangkap tanpa alasan yang kukuh serta mereka juga dijadikan hamba di Mindanao atau dijual di Makasar dan Betawi untuk dijadikan sebagai hamba. Di samping itu juga, tekanan semakin hebat dihadapi apabila gabenor wilayah Zamboanga iaitu Jeneral Almonte telah memasuki kampung-kampung orang Islam di Sulu dan melakukan kekejaman dengan menggantung semua penduduk di sana sehingga mati.[2] Setelah tamat pemerintahan Sepanyol ia diganti dengan pentadbiran penjajahan Amerika Syarikat (1898-1949) dan terpaksa meneruskan peperangan Moro yang tercetus.[3]

Oleh itu, situasi penduduk Muslim di selatan sungguh menyedihkan khususnya selepas dekad pertama abad ke-19 ekoran daripada kemasukan orang-orang barat. Banyak pertempuran ganas berlaku antara masyarakat Muslim tempatan, persaingan suku kaum antara Kristian dan Islam. Pada tahun 1970, Presiden Marcos menjadikan alasan kekacauan yang berlaku di selatan Filipina untuk menjalankan undang-undang tentera terhadap Filipina. Kesan undang-undang tentera semakin memburukkan keadaan di Selatan dan bukannya mengurangkan konflik tersebut.

2.2 Konflik Dari Segi Politik Sosial

2.2.1 Penyebaran Agama Kristian

Seterusnya, konflik yang telah berlaku terhadap umat Islam di Selatan Filipina ialah apabila berlakunya penyebaran agama Kristian setelah kedatangan orang-orang Sepanyol pada tahun 1521M. Orang-orang Sepanyol ini telah berjaya memperluas kedaulatannya hampir ke seluruh wilayah Filipina melalui pelbagai cara antaranya kekerasan, pemujukan serta menundukkan secara halus dengan pemberian hadiah-hadiah. Namun demikian, walaupun Sepanyol dengan mudah dapat menakluk wilayah utara Filipina. Namun demikian, keadaan ini tidak semudah untuk mereka menakluk wilayah selatan Filipina. Tentera kolonial Sepanyol perlu bertempur bermati-matian untuk melawan Kesultanan Islam di wilayah selatan Filipina iaitu Sulu, Manguindau serta Buayan. Rentetan peristiwa peperangan yang panjang ini telah menambahkan lagi ketegangan antara orang Kristian dengan orang Islam di Filipina.

Tujuan utama penaklukan Sepanyol ke atas Filipina ini adalah disebabkan oleh tiga faktor. Faktor pertama ialah disebabkan tarikan politik iaitu untuk menjadi kebanggaan sebagai sebuah empayar besar dunia. Seterusnya disebabkan oleh faktor ekonomi dalam memonopoli perdagangan manakala faktor yang terakhir yakni telah mencetuskan konflik di selatan Filipina ialah faktor tarikan agama iaitu keinginan untuk memaksa umat Islam Filipina menjadi Kristian.Hal ini dapat dibuktikan dengan kandungan dalam surat wasiat terakhir Ratu Isabella (1474-1504) yang tertulis :

...Tujuan utama negara kita adalah sentiasa untuk menukarkan agama penduduk- penduduk pulau-pulau Hindia dan Terra Firma kepada agama suci kita dan menghantar mereka biskop-biskop, mubaligh dan orang terpelajar yang lain untuk mengajar, mendidik dan melatih mereka supaya bertata-tertib...[4]

Pelbagai usaha yang telah dilakukan oleh orang-orang Sepanyol semasa penaklukan ke atas Filipina dalam menghapuskan pengaruh serta orang-orang Islam. Antaranya ialah dengan memurtadkan penduduk Filipina. Hal ini berjaya dilakukan oleh orang Sepanyol hasil daripada bantuan kewangan dan senjata serta kekerasan yang diberikan oleh kerajaan Sepanyol. Keadaan ini telah berlangsung dengan sistematik dan berjaya apabila sebanyak 83% penduduk Filipina menjadi penganut Kristian Katolik dan secara tidak langsung telah menjadi satu-satunya negara di Asia Tenggara yang mempunyai penduduk Kristian yang terbesar.

Selain itu, dalam melakukan penyebaran agama Kristian juga, pihak Sepanyol juga telah menimbulkan konflik dalam menghapuskan pengaruh Islam dengan melakukan kekerasan terhadap pemimpin-pemimpin di Filipina. Sebagai contoh, Sepanyol menghantar Kapten Esteban Rodriguez de Figueroa ke Sulu untuk menuntut ufti daripada pemimpinnya dan seterusnya ke Mindanao.Malah, Sepanyol juga telah bertindak mengarahkan pemimpin Islam supaya tidak lagi menerima pelajar-pelajar yang ingin mendalami Islam, membakar masjid-masjid, melakukan pemusnahan terhadap Al-Quran dan manuskrip Arab serta memusnahkan makam-makam sultan dan mubaligh Islam.

Namun, tidak seluruh orang Filipina dapat dikristiankan oleh Sepanyol terutamanya umat Islam Sulu, Mindanao dan sekitarnya yang bukan sahaja menolak untuk dikristiankan malah telah melakukan penentangan. Keadaan ini telah menimbulkan peperangan yang berpanjangan antara pemimpin Sepanyol, pemimpin Amerika Syarikat, kerajaan Filipina merdeka dengan bangsa Moro di Filipina selatan sehingga ke hari ini.[5]

2.3 Konflik Dari Segi Ekonomi

Jika melihat kepada perbincangan di atas, faktor sosial dan politik merupakan faktor utama yang menyebabkan konflik yang berlaku pada umat Islam di Filipina berlaku. Walau bagaimanapun, dalam mengukuhkan penguasaan dua kuasa barat iaitu Sepanyol dan Amerika Syarikat di Filipina, kedua kuasa barat ini telah menumpukan penguasaan ekonomi mereka di negara Filipina. Oleh yang demikian, kita dapat melihat di sini bahawa faktor ekonomi juga turut menyumbang terhadap penguasaan kuasa Barat seperti Sepanyol khususnya untuk menakluki Filipina. Hal inilah yang telah menimbulkan konflik dan kemelut terhadap umat Islam di Selatan Filipina khususnya.

Jika dilihat dari segi ekonomi perdagangan khususnya, sebelum kedatangan Sepanyol lagi ianya telah menunjukkan bahawa Filipina telah pun menjadi pelabuhan antarabangsa kepada pedagang Asia. Malahan, jika dilihat pada kedudukan Manila di Pulau Luzon yang merupakan laluan perdagangan antara China dan Jepun, serta merupakan pusat perdagangan entrepot perdagangan Timur Jauh, ianya dilihat telah memberi satu peluang kepada Sepanyol untuk menguasai pelabuhan tersebut.[6] Konflik pertama yang menyebabkan persengketaan di antara orang Sepanyol dengan orang Islam di Kepulauan Filipina bermula sekitar waktu ketibaan Legazpi dan berakhir dengan pencerobohan Sepanyol ke atas Brunei pada tahun 1578 hingga 1581.[7] Dalam tempoh tersebut, Sepanyol telah pun dapat menghalang kegiatan-kegiatan perdagangan orang Borneo di Luzon dan Pulau Visaya dengan menawan penempatan Borneo di Manila pada tahun 1571 serta memusnahkan penempatan orang Islam di Mindaro pada tahun sebelumnya.

Hal ini kerana, Sepanyol beranggapan bahawa orang Borneo bukan sahaja merupakan saingannya dalam perdagangan, tetapi Borneo juga merupakan ejen untuk memperkuatkan Islam di Filipina.Hal ini telah menjadikan Borneo sebagai musuh ketat Sepanyol. Malahan, pertembungan pertama yang berlaku di antara angkatan perang Legazpi dengan angkatan Islam telah memperlihatkan kejayaan Sepanyol menawan kapal dagang Borneo. Walaupun pertempuran ini tidaklah sebesar mana, namun peristiwa inilah yang merupakan suatu titik permulaan persaingan perdagangan di antara orang Sepanyol dengan orang Borneo di perairan Filipina.

Selain itu, konflik lain yang dihadapi oleh masyarakat Islam di Selatan Filipina adalah disebabkan oleh tindakan Sepanyol yang bertindak menjadikan Mindanao sebagai jajahannya, khususnya kawasan Maguindanao demi kepentingan ekonomi mereka. Hal ini kerana, Mindanao merupakan sebuah kawasan yang kaya dengan sumber-sumber semula jadinya.Kekayaan sumber pertanian ini dapat membekalkan makanan yang mencukupi kepada penduduk dalam kesultanan tersebut. Kepentingan inilah yang menjadikan Sepanyol berminat untuk menakluk Mindanao untuk kepentingannya yang tersendiri.

Selain itu, terdapat juga percubaan-percubaan Sepanyol untuk memaksa orang Islam supaya membayar ufti kepada mereka.Malahan, konflik ini jelas dapat dilihat apabila berlaku pertikaian di antara Sepanyol dan Kesultanan Maguindanao yang disebabkan oleh isu pembayaran penghormatan (ufti) oleh kepulauan Visayan yang perlu dibayar sama ada kepada Sepanyol atau kepada Kesultanan Muguindanao.[8] Ini kerana, sebelum kedatangan Sepanyol, kepulauan Visayan telah pun berada di bawah jajahan takluk Kesultanan Maguindanao di mana pembayaran ufti perlu dibayar kepada sultan. Namun, disebabkan oleh kedatangan Sepanyol, ianya telah merencatkan pembayaran ufti Visayan dan telah membawa konflik antara kedua belah pihak.[9] Hal ini telah menyebabkan berlakunya lagi permusuhan di antara Sepanyol dengan Islam di mana pihak Islam telah melancarkan serangan ke atas Sepanyol di Filipina namun, diserang balas oleh Sepanyol. Konflik-konflik tersebut jelas sekali menunjukkan bahawa kedatangan Sepanyol ke Filipina dilihat memberi kesan yang buruk terhadap ekonomi masyarakat Islam di Filipina khususnya. Konflik inilah yang menyebabkan berlakunya beberapa siri pemberontakan dan peperangan menentang Sepanyol disebabkan oleh kebangkitan penduduk Islam di Selatan Filipina.



3.0 LANGKAH KE ARAH PENYELESAIAN KONFLIK UMAT ISLAM DI SELATAN FILIPINA

3.1 Pembentukan Pemerintahan Wilayah Yang Autonomi (Regional Autonomous Government/RAG)

Pada tahun 1971 satu pertubuhan telah ditubuhkan bertujuan bagi memperjuangkan kemerdekaan bangsa Moro iaitu dikenali sebagai Barisan Pembebasan Kebangsaan Moro atau Moro National Liberation Front (MNLF). Pertubuhan ini didirikan oleh Nur Misuarisebagai satu pertubuhan yang menggantikan MIM atau Muslim Independence Movement yang lebih radikal sebelum ini bagi membela umat Islam. Ideologi pertubuhan ini terdiri daripada tiga tujuan utamaiaitu pertama membentuk bangsa Moro (Bangsamoro) yang mempunyai identiti sebagai bangsa Islam dan memiliki budaya yang tersendiri, kedua iaitu agar dapat membentuk orang Moro sebagai satu bangsa yang sah di sisi undang-undang bagi memastikan hak bangsa Islam Moro pada masa hadapan terjamin, dan yang ketiga iaitu MNLF berperanan untuk berjihad melawan Filipina bagi menegakkan keadilan orang Islam Moro.

Oleh sebab itu, pada 23 Disember 1976 satu kesepakatan telah ditandatangi oleh Pemerintahan Filipina bersama MNLF di Tripoli (Libya)[10]. Kesepakatan ini ingin mewujudkan dua pemerintahan yang berbentuk wilayah autonomi. Kedua-dua pemerintahan tersebut merupakan kesatuan politik untuk memperkuat pemerintahan tempatan yang berfungsi sebagai pendorong bagi mencapai perdamaian dan kestabilan, memberikan penempatan kepada keluarga yang berpindah ke tempat lain dan yang terakhir bagi mempercepat pembangunan sosio-ekonomi wilayah. Langkah ini diambil mengatasi isu politik yang berlaku ke atas wilayah Selatan Filipina terutama apabila pihak Amerika Syarikat cuba untuk menyatukan wilayah Sulu dengan Filipina. Oleh itu pembentukan wilayah minoriti akan memberi peluang kepada wilayah tersebut untuk membentuk pemerintahan yang tersendiri.

Sangguniang pampook atau Badan Legislatif yang berperanan sebagai perangka perancangan pembangunan kebangsaan dan Lupong Tagapagpaganap ng Pook atau Badan Badan Eksekutif yang berperanan sebagai pelaksana polisi, program dan udang-undang yang dibuat oleh Badan Legislatif. Tujuan dua unit ini dibina bagi memastikan fungsi yang disepakat oleh Pemerintah Filipina dan MLNF dapat dilaksanakan dengan baik dan jayanya. Walaupun pemerintahan yang berautonomi memiliki kekuasaan eksekutif dan legislatif pada peringkat wilayah tetapi mereka secara langsung berada di bawah pengendalian dan pengawasan Presiden. Pengerusi RAG akan menyampaikan laporan kepada Presiden mengenai apa yang dilaksanakan dan berlaku.

RAG ini turut mengawal pelbagai kegiatan dan pelaksanaan kerja kementerian-kementerian kesihatan, pendidikan dan kebudayaan, jalan raya, pertanian, kegiatan sosial, pekerjaan, penempatan, industri dan perkembangan aktiviti golongan pemuda serta kegiatan sukan di peringkat wilayah[11]. Walau bagaimanapun, kerjasama ini tidak dapat berjalan dengan lancar hal ini kerana kurang mendapat respon daripada kedua-dua pihak.

3.2 Mendirikan Institut Pengajian Islam di Universiti Manila.

Institut ini didirikan pada 22 Disember 1973 sebagai satu bahagian daripada Pusat Pengajian Lanjutan Filipina dengan Dekri Presiden No. 342.Walau bagaimanapun, penubuhannya mempunyai tiga tujuan utama iaitu menyediakan peluang bagi para mahasiswa untuk melibatkan diri lebih banyak dalam kehidupan nasional dan pembangunan melalui bidang akademik, melahirkan sifat yang saling memahami dan saling menghormati antara warga Muslim dan warga lain serta memberi lebih banyak informasi mengenai sejarah Filipina, tempat dan peranan warisan kebudayaan Islam dalam membentuk negara Filipina dan negara-negara lainnya di Asia Tenggara.

Institut ini mendorong dan mendukung pelbagai penelitian yang dilakukan oleh mahasiswa Muslim. Lembaga ini juga menjadi pusat pertemuan bagi para ilmuwan yang tertarik pada sejarah dan kebudayaan Islam.Kini ia merupakan sebuah daripada perpustakaan Islam terbesar di Filipina.Pada bulan November 1974, institut ini memulakan program Sarjana Muda dalam pengajian-pengajian Islam. Melalui program ini diajar mengenai Bahasa Arab, sejarah Islam, falsafah, kesenian, undang-undang, badan-badan sosial dan politik, sejarah Filipina, hukum adat, sastera dan tradisi kesenian pelbagai kelompok etnolinguistik Muslim. Manakala pada tahun 1975, telah diberikan biasiswa bagi mahasiswa Muslim yang mempunyai prestasi yang baik dan mulai tahun 1980 juga telah menerima mahasiswa-mahasiswa untuk memperolehi (MA) dalam bidang Pengajian Islam.Langkah ini dapat mengatasi isu konflik sosial dalam kalangan umat Islam iaitu dapat memberikan mereka peluang untuk mendapatkan pendidikan tinggi dan pendidikan agama agar mereka kekal dan memahami ajaran agama Islam yang sebenarnya.



3.3 Pelaksanaan Dialog Nasional Muslim-Kristian

Dialog antara Muslim dan Kristian secara nasional sudah sering dilakukan antara lain tahun iaitu 1974, 1976 dan 1978.Dialog ini diadakan pada 30 November hingga 4 Disember 1981 yang diadakan di Kota Marawi.Dialog ini juga merupakan kali yang keempat dan telah mengambil tema iaitu Pelbagai Impak Moral dan Spiritual Hubungan Muslim-Kristian di Filipina. Dialog ini telah dihadiri seramai 26 orang delegasi yang mewakili sektor swasta yang datang dengan keinginan murni untuk belajar, mengungkap pandangan dan pengalaman mereka serta terbuka dan peka terhadap masalah yang dianggap paling penting dalam masyarakat masing-masing.

Tema yang diketengahkan adalah berbeza setiap tahun iaitu mencerminkan pelbagai situasi dan kenyataan di wilayah lokasi dialog semasa.[12] Misalnya, dialog sebelumnya memusatkan perhatian pada situasi-situasi yang menyedihkan dan darurat serta berusaha menganalisis sebab-sebabnya. Selain itu, merekodkan penyelesaian yang menghentikan atau mengurangi konflik dan akibat-akibat konflik serta meringankan penderitaan.[13]

3.4 Penubuhan King Faisal Centre Of Islamic And Arabic Studies, Mindanao State Universiti.

Selain itu, langkah penyelesaian yang telah diambil untuk mendamaikan masyarakat Islam Filipina ialah seperti mendirikan King Faisal Centre of Islamic and Arabic Studies, Mindanao State Universiti. Institusi ini didirikan pada tahun 1973 yang merupakan institusi Islam pertama yang dikelola oleh kerajaan. Pada awal penubuhannya institusi ini menggunakan nama Institute of Asian and Islamic Studies dan kemudiannya menukarkan namanya setelah mendapat bantuan daripada pemerintah Arab Saudi. Menurut Cesar Adib Majul, walaupun institusi ini tidak dikendalikan dan diawasi oleh umat Islam namun sedikit sebanyak pihak atasan institusi ini telah memperbaiki keadaan agama Islam, pendidikan ulama, latihan dakwah dan terus mengangkat kualiti hidup umat Islam di Filipina.Kuliah diberikan dengan menggunakan pendekatan instruksional yang mana ianya tidak mengikat, hal ini disebabkan Filipina yang dikenali sebagai negara sekular yang mana melarang penggunaan dana awam untuk tujuan khusus dalam pembangunan keagamaan.

Pada 3 Jun 1976, institusi ini dinaikkan taraf menjadi sebuah pusat pengajian yang mempunyai empat fungsi yang utama iaitu yang pertama mengenai pengajaran, penelitian dan perkhidmatan dengan tujuan khusus seperti melakukan penelitian mengenai warisan budaya Islam di Filipina untuk menguatkan pemahaman tentang kebudayaan dan tradisi Islam. Fungsi yang kedua ialah mengembangkan pelbagai program yang dirancang untuk memperbaiki keadaan sosio-ekonomi warga Muslim dan komuniti-komuniti yang lain di Filipina. Ketiga ialah untuk mengembangkan pendidikan untuk warga Muslim supaya mereka menjadi warga negara yang aktif serta dapat memahami peranan kesatuan nasional dalam keagamaan manakala fungsi yang keempat ialah mendorong untuk meningkatkan kesedaran di Asia dan Timur Tengah mengenai identiti dan kerjasama wilayah.

Selain itu, institusi ini juga turut menawarkan pelbagai jenis program pengajian seperti Bachelor of Arts (BA) bagi bidang pengajian Islam atau bahasa Arab, hubungan antarabangsa dan pengajian Muslim Filipina.Manakala bagi program Master of Arts (MA) pula menawarkan kursus dalam bidang hukum sivil Muslim Filipina. Program pensijilan juga turut diadakan selama satu tahun bagi yang ingin mendalami ilmu pengajaran bahasa Arab khusus kepada guru-guru madrasah dan program enam bulan intensif bagi guru-guru sekolah umum.Untuk mendapatkan pendidikan Islam di peringkat yang lebih tinggi, para pelajar boleh mendapatkan biasiswa-biasiswa yang telah ditawarkan oleh institusi pengajian tinggi luar negara seperti di al-Azhar. Hal ini dilakukan untuk melahirkan ulama-ulama yang berpendidikan dan profesional. Sehubungan dengan itu, perkara ini telah menarik minat mahasiswa Muslim dan juga Kristian dalam mempelajari mengenai sejarah, kebudayaan dan masyarakat Islam. Secara umumnya, kaum Muslim Filipina menganggap bahawa pendidikan agama Islam tetap memainkan peranan penting dalam masyarakat bagi menjalinkan hubungan dengan masyarakat muslim lainnya.

3.5 Philippines Amanah Bank dan Dana Pembangunan Muslim

Di samping pembangunan dalam bidang pendidikan, terdapat juga pembangunan dalam bidang ekonomi seperti melancarkan Philippines Amanah Bank dan Dana Pembangunan Muslim. Bank ini didirikan di bawah Dekri Presiden 264 pada 2 Ogos 1973 yang hanya bermodalkan 100 juta peso pada penglibatan pertamanya. Tujuan penubuhan bank ini adalah untuk membiayai dan memperkembangkan dalam bidang pertanian, perkilangan, pengangkutan dan industri serta pelbagai sumber yang belum diteroka oleh baik yang lain di wilayah Mandanao.Selain itu, tujuan utama penubuhan bank ini adalah untuk menggalakkan dan meningkatkan usaha muslim Filipina Selatan.Bank ini menawarkan pelbagai pinjaman tanpa dikenakan sebarang faedah atas dasar kerjasama dengan para penabung. Antaranya ialah para peminjam mendapat setengah keuntungan yang diperoleh dari pembiayaan untuk bantuan pengelolaan dan pengawasan syarikat. Para penabung juga turut mendapat keuntungan secara ansuran, biasiswa dan keuntungan-keuntungan daripada sumber sosial lainnya.

Dalam pada itu, setengah daripada keuntungan bank akan disalurkan kepada Dana Pembangunan Muslim (Muslim Development Fund/ MDF) untuk membiayai projek pembangunan sosial, pendidikan, kebudayaan dan ekonomi warga Muslim. Bank ini memiliki pejabat pusatnya di Manila dan cawangan-cawangannya di bandar-bandar yang terdapat masyarakat Muslim yang lain di Selatan Filipina.

4.0 KESIMPULAN

Sebagai rumusan dalam perbincangan ini, kemelut ataupun konflik yang berlaku terhadap umat Islam di Selatan Filipina khususnya di kawasan Mindanao dan Sulu telah dibincangkan melalui konflik politik, sosial dan ekonomi. Walau bagaimanapun, kemelut yang dialami oleh umat Islam iaitu yang paling utama adalah mengenai isu penyebaran agama Kristian. Penyebaran agama Kristian ini yang bersifat kekerasan telah menyebabkan orang Islam terasa diancam dan mula bertindak balas kepada kuasa barat Sepanyol.

Oleh yang demikian, kesemua usaha yang dijalankan sedikit sebanyak dapat menyelesaikan konflik yang berlaku terhadap masyarakat Islam di Selatan Filipina. Walaupun terdapat langkah yang diambil gagal mewujudkan perdamaian dalam kalangan umat Islam di Selatan Filipina tetapi masih ada usaha untuk mewujudkan perdamaian dan mengurangkan diskriminasi yang berlaku ke atas masyarakat di Selatan Filipina. Isu umat Islam sebagai golongan minoriti dalam sebuah negara sememangnya tidak dapat diatasi kerana sudah menjadi lumrah bagi golongan minoriti untuk tidak mendapat apa-apa keistimewaan. Maka bangsa itu sendiri perlu memajukan bangsanya agar dapat mengekalkan kedudukan dan juga mendapat hak sebagai seorang warganegara.






[1] Susetyo. H. (2009). The Journal of a Muslim Traveler. Jakarta : PT Lingkar Pena Kreativa. hlm 8.


[2]Ibid. hlm 28.


[3] Onofre D. Corpuz. (1972). Filipina. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.


[4]Maruwiah Ahmat. (2006). Penjajahan Portugis dan Sepanyol Ke Atas Asia Tenggara. Selangor : Publication Karisma. hlm 126-127.


[5] Saifullah Mohd Sawi dan Samsu Adabi Mamat. (2009). Sejarah dan Tamadun Islam di Asia Tenggara. hlm 104.


[6] Khoo,G. (1989). Sejarah Asia Tenggara sejak Tahun 1500. Shah Alam : Penerbit Fajar Bakti Sdn.Bhd. hlm 184.


[7] Chesar Adib Majul (Terjemahan Shamsuddin Jaafar). (1988). Islam di Filipina. hlm 155.


[8] Guerero,A. (1970). Philippine Society And Revolution. Manila : Pulang Tala Publications. hlm 5.


[9]Ibid. hlm 6.


[10] Taufik Abdullah dan Sharon Siddique (Ed.). (1987). Islam and Society in Southeast Asia. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies. hlm. 288.


[11]Ibid. hlm 289.


[12] Taufik Abdullah & Sharon Siddique (1986). Tradisi dan Kebangkitan Islam di Asia Tenggara.hlm 360.


[13]Ibid.

ANALISAKAN PERJUANGAN UMAT ISLAM PATANI PADA TEMPOH 1900-1954 DALAM MEMPERTAHANKAN IDENTITI MEREKA

PENDAHULUAN

Nama Lang-ya-shiu atau Langkasuka telah wujud pada abad ke-2 Masihi lagi. Langkasuka terletak di pantai timur Semenanjung Tanah Melayu antara Senggora (Songkhla) dan Kelantan. Langkasuka merupakan sebuah kerajaan yang termaju di Semenanjung Tanah Melayu dan merupakan pelabuhan yang terpenting sejak kurun ke-8 Masihi kerana Teluk Langkasuka sangat sesuai dijadikan tempat kapal-kapal dagang berlabuh dan berlindung daripada tiupan angin monsun. Langkasuka juga dikatakan menguasai jalan perdagangan timur-barat melalui Segenting Kra dan kekuasaannya meliputi kawasan Semenanjung sehingga Teluk Benggala sehingga abad ke-13 Masihi dan diganti dengan Kerajaan Melayu Patani.[1] Sebelum timbulnya nama Patani, nama Langkasuka terlebih dahulu ditukar kepada Wurawari yang bermaksud air jernih sehinggalah sepenuhnya ditukarkan kepada nama Patani.

Terdapat pelbagai pendapat tentang nama Patani ini. Pendapat yang paling popular adalah berkenaan dengan kisah Cau Sri Bangsa atau Rama Raja yang membuka negeri yang didiami oleh seorang nelayan tua yang bernama Pak Tani, sehinggalah nama tempat tersebut dinamakan Patani. Kisah ini dijelaskan lagi dalam Hikayat Patani tentang Phya Tu Nakpa, iaitu putera Phya Tu Krub Mahajana yang memerintah di Kota Mahligai, telah memindahkan ibu kotanya ke sebuah pantai yang diduduki oleh seorang tua yang bernama Pak Tani. Walaupun demikian, nama Patani sebenarnya berasal daripada sebutan ‘pantai ini’ yang kemudiannya dalam pemakaian loghat Kelantan (‘pata-ni’) ia berubah menjadi Patani.[2]

Agama Islam tersebar di Patani sejak abad ke-10 dan ke-11 Masihi lagi dalam kalangan rakyat jelata, dan pada abad ke-15 Masihi barulah diterima oleh pemerintahnya. Hal ini bermakna penyebaran Islam bermula sejak zaman Langkasuka lagi. Oleh sebab itulah, D’ Eredia, seorang Pelawat Portugis telah menyatakan Islam telah bertapak di Patani lebih awal daripada Melaka. Ketika itu Patani telah diperintah oleh Phya Tu Nakpa yang memeluk Islam pada tahun 1457 yang di Islamkan oleh Syaikh Said al-Barsisa dan menukarkan namanya kepada Sultan Ismail Syah. Semenjak itu, Patani telah menjadi tumpuan pedagang-pedagang Islam dari Timur dan Barat dan bertambah maju apabila Melaka jatuh ke tangan Portugis pada tahun 1511.

DASAR KERAJAAN SIAM KE ATAS ORANG MELAYU ISLAM PATANI (OMIP)

Dasar yang dibuat oleh kerajaan Siam dalam memastikan OMIP tidak bangkit menuntut kuasa mereka dapat dilihat melalui konsep asimilasi. Asimilasi ini merujuk kepada dasar yang cuba menukar budaya dan identiti OMIP menjadi orang Thai-Buddha dan perkara ini telah menjadi nadi utama kepada kebangkitan OMIP memberontak menuntut hak dan keadilan.

Dasar pertama yang melibatkan keruntuhan budaya Melayu bermula pada 23 Disember 1894 apabila Raja Chulalongkhorn atau Rama V melaksanakan Dasar Integrasi Kebangsaan yang dikenali sebagai Thesaphiban. Pelaksanaan dasar ini telah melalui penyusunan semula sistem pentadbiran di Patani dengan memecahkan negeri Patani kepada tujuh wilayah dan melantik seorang Pesuruhjaya Siam selaku ketua pentadbiran. Kesan daripada dasar ini menyebabkan Raja negeri Patani dihapuskan dengan melantik raja-raja Melayu di tujuh wilayah yang dipecahkan. Malah kuasa yang dimiliki oleh mereka juga terbatas. Menurut Ahmad Fathy, mereka ini juga dianggap sebagai “Raja Patung” kerana memerintah mengikut telunjuk dan arahan Pesuruhjaya Siam.Kemuncak kepada dasar ini apabila semua jawatan raja-raja Melayu dihapuskan sama sekali. Melalui dasar Thesaphiban ini telah membawa kepada penentangan raja-raja Melayu apabila pada tahun 1902, Tengku Abdul Kadir selaku raja patani terakhir telah ditangkap dan dimansuhkan jawatannya.

Langkah seterusnya yang diambil oleh Thailand untuk mengasimilasikan orang Melayu Patani ialah dengan mengenakan Akta Pendidikan Rendah 1921 secara paksa selepas dua dekad menguasai Patani. Akta tersebut mengkehendaki semua pelajar Muslim Melayu menghadiri sekolah rendah anjuran Thai. Ia bertujuan menyebarkan penggunaan bahasa Thai kepada murid dan secara tidak langsung mengelak daripada mempelajari bahasa Melayu yang menjadi bahasa ibunda mereka sendiri. Orang Islam menganggap undang-undang ini sebagai sebahagian program mengsiamkan orang Patani dan menghapuskan agama serta budaya mereka. Kesan daripada penguatkuasaan pendidikan Thai ini telah menyebabkan berlaku beberapa pemberontakan di Patani antara tahun 1922 dan 1923.[3] Keadaan ini telah menampakkan penentangan orang Melayu secara terbuka bagi mengekalkan budaya dan identiti mereka terbela.

Selain itu, penerusan dasar yang mengcengkam kehidupan OMIP semakin parah apabila satu dasar baru negara diperkenalkan oleh kerajaan Thai di bawah Panglima tentera Phibun Songkhram yang mengambil langkah tegas terhadap asimilasi kebudayaan golongan minoriti dengan menjalankan dasar Pemerintahan Kebudayaan Thai (Thai Ratna Niyum) pada 1939. Arahan berbentuk dikri yang dikeluarkan adalah untuk memaksa semua rakyat untuk bersatu mencapai konsep satu bangsa iaitu “Negara Thai untuk Bangsa Thai”. Dasar yang dijalankan juga adalah bertujuan untuk menukar amalan kebudayaan masyarakat minoriti dan mengubahsuai tindak tanduk sosial seluruh penduduk. Kesan di bawah perintah ini menyebabkan orang Melayu Patani tidak dibenarkan memakai pakaian tradisional seperti bersongkok, berkain pelikat, berjubah, berbaju kurung, bertudung dan sebagainya. Sebaliknya lebih memaksa mereka memakai seluar, bertopi dan berbaju gaun bagi wanita. Lebih penting lagi, amalan Islam dan penggunaan bahasa Melayu diharamkan.Seterusnya, orang Islam turut dipaksa menyembah patung Buddha dan jika mereka enggan akan dihukum berat. Di samping itu, segala kelonggaran yang diberi semasa pemerintahan Rama VI telah ditarik semula khususnya yang berkaitan dengan peraturan syariat Islam yang berhubung hukum nikah cerai dan wasiat. Justeru, perundangan berkaitan dengan pengadilan secara syariat telah dipindahkan kepada mahkamah sivil yang diadili oleh hakim-hakim berbangsa Thai-Buddha.[4]

Sebagai kesimpulannya, pelaksanaan dasar yang diperkenalkan oleh kerajaan Thai ini secara jelas telah menafikan hak orang Melayu di Patani untuk mengamalkan budaya dan identiti mereka. Oleh itu, sepanjang pemerintahan Phibul Songkram telah menyebabkan orang Melayu Patani mengalami proses asimilasi yang cukup hebat sehinggalah membawa kepada penentangan dalam kalangan pemerintah dan gologan ulama. Antaranya ialah Tuan Haji Sulong Abdul Kadir, Tengku Abdul Jalal, Tengku Mahmood Muhyideen dan lain-lain lagi.

PERJUANGAN UMAT ISLAM PATANI

GOLONGAN RAJA DAN KERABAT DI RAJA: TENGKU ABDUL KADIR

Setelah dua tahun Tengku Abdul Kadir memangku jawatan sebagai Raja Patani sejak kemangkatan Tengku Sulaiman Syarifuddin, kerajaan Siam telah mengesahkan jawatan baginda secara rasmi sebagai pemerintah di Patani. Sungguhpun baginda telah diakui sebagai Raja Patani tetapi keadaan ini tidak menyekat Pesuruhjaya Siam dan pegawai-pegawainya daripada campur tangan dalam urusan pentadbiran negeri Patani. Keadaan ini menjejaskan kedaulatan dan kewibawaannya sebagai Raja Patani serta menimbulkan masalah kepada penduduk-penduduk negeri itu.

Oleh itu, usaha pertama yang dilakukan oleh baginda adalah menghantar rayuan kepada pihak berkuasa British di Singapura agar membetulkan keadaan yang dipandang sepi oleh pihak Siam. Pada bulan Mei 1901, Tengku Abdul Kadir telah menghubungi Frank Swettenham (Gabenor Negeri-negeri Selat) bagi menceritakan masalah yang dihadapi. Namun, usaha ini juga menemui jalan buntu apabila Frank Swettenham tidak mengambil sebarang tindakan demi menjaga kepentingan pihaknya.

Sikap negatif Swettenham terhadap rayuan baginda telah memaksa baginda memilih alternatif lain bagi membebaskan negerinya dari kongkongan Siam. Oleh itu, Tengku Abdul Kadir telah mengadakan mesyuarat dengan raja-raja Melayu lain di Istana Cabang Tiga bagi membincangkan langkah yang harus diambil untuk mempertahankan identiti mereka. Melalui persetujuan secara bersama, mereka telah merancang untuk melakukan pemberontakan pada akhir bulan Oktober 1901 selepas bekalan senjata dan peluru tiba dari Singapura.[5] Baginda juga telah meminta R. W. Duff (bekas ketua polis Negeri-Negeri Selat) untuk membantunya merancang pemberontakan tersebut. Namun, usaha ini juga membuahkan kegagalan apabila Duff tidak bersetuju dengan rancangan Tengku Abdul Kadir untuk menyelesaikan masalah ini secara kekerasan. Oleh itu, Duff telah menasihati baginda untuk menyelesaikan masalah tersebut secara rundingan. Kesannya, Tengku Abdul Kadir mengambil inisiatif dengan menghantar sepucuk surat rayuan kepada kerajaan British.

Surat rayuan yang dihantar oleh Tengku Abdul Kadir pada 13 Ogos 1901, melalui syarikat guamannya kepada Swettenham untuk disampaikan kepada kerajaan British di London membuahkan hasil apabila pada 23 Oktober 1901, Phya Sri Shadheb (timbalan kepada Putera Damrong) mengadakan pertemuan dengan Tengku Abdul Kadir di Istana Cabang Tiga bagi membincangkan masalah yang dihadapi. Namun, harapan Raja Patani dan umat Islam untuk melihat perubahan musnah apabila, Raja Patani telah silap menandatangani sepucuk surat yang disediakan oleh Phya Sri. Surat tersebut ditujukan kepada Putera Damrong yang kononnya baginda telah bersetuju untuk menerima ‘Undang-undang Siam R. S. 116’ untuk dikuatkuasakan di Patani.

Seterusnya, pada 13 November 1901 satu mesyuarat telah diadakan oleh Phya di Nong Cik bagi membentangkan secara lanjut mengenai cadangan pentadbiran baru yang diusulkan tersebut.[6] Namun, Tengku Abdul Kadir telah memulaukan majlis tersebut dengan cara menolak untuk hadir walaupun telah didesak beberapa kali oleh Phya Sri. Baginda menyedari akan penipuan dan muslihat Timbalan Menteri Siam itu dan tidak mahu terikat dengan apa jua keputusan yang telah dibuat oleh pihak Siam. Seperti yang diduga dalam pertemuan itu, Phya Sri telah mengemukakan peraturan baru bagi menguruskan pentadbiran tujuh kawasan di Negeri-negeri Melayu, walaupun hanya sebilangan kecil yang bersetuju tetapi sistem baru ini tetap dilaksanakan.

Oleh itu, memandangkan tindakan kerajaan yang makin ketat dalam mengawal kedudukan negeri-negeri di bawah Patani, Raja-raja Melayu di bawah pimpinan Tengku Abdul Kadir dilihat semakin kuat melaksanakan penentangan. Kesannya, pada awal Januari 1902, Tengku Abdul Kadir sekali lagi telah menghantar surat kepada Swettenham meminta supaya pihaknya campur tangan bagi mengatasi masalah di Patani.[7] Melalui surat tersebut juga, baginda memberi amaran sekiranya pihak British enggan untuk campur tangan, maka, rakyat Patani terpaksa bangkit menentang Siam dan jika perlu mereka tidak teragak-agak untuk meminta pertolongan dari kuasa Eropah yang lain.[8] Namun, amaran yang diberi oleh Tengku Abdul Kadir telah memberi kesan buruk kepada perjuangan dan kehidupan baginda.

Kesannya, pada hari Jumaat 21 Februari 1902 Tengku Abdul Kadir dan Raja-raja lain yang dianggap menentang telah ditangkap dan dibawa ke Songkhla dan terus ke Pitsanulok untuk dipenjarakan. Pada 6 Mac 1902, secara rasminya jawatan baginda sebagai Raja Patani telah dilucutkan. Berdasarkan kenyataan Mohd Zamberi A. Malek (1993:161), tindakan ganas para pegawai tinggi Siam yang dibantu oleh pasukan keselamatannya yang memberkas raja-raja Melayu Patani, Teluban, Reman dan Legeh kerana mereka sering membantah tindakan Siam telah menimbulkan kemarahan umat Islam Patani. Kemarahan ini telah menimbulkan kebencian dalam kalangan masyarakat hingga menunjukkan tanda-tanda mereka akan memberontak.

Berita penangkapan raja-raja, tanda-tanda pemberontakan, dan huru-hara yang berlaku di Patani telah sampai kepada pihak Inggeris di London. Pihak Inggeris telah menyatakan bantahan dan beri tekanan secara bertalu-talu kepada pihak Siam. Oleh itu, sebagai satu langkah untuk meredakan perasaan tidak puas hati dalam kalangan umat Islam Patani dan tekanan Inggeris, kerajaan Siam telah mengambil keputusan membebaskan raja-raja Melayu Patani pada April 1903 iaitu Raja Legeh dan Raja Teluban setelah keduanya bersetuju untuk menerima Peraturan Pentadbiran 1901 itu. Manakala Tengku Abdul Kadir pula dibebaskan setahun kemudian.

Akhir sekali, pada tahun 1915, Tengku Abdul Kadir memutuskan untuk meninggalkan Patani dan menetap di Kelantan. Secara kasarnya, baginda telah gagal dalam mempertahankan identiti masyarakat Islam Patani, namun, usaha yang dilakukan oleh baginda telah berjaya membuka mata pihak British dan Siam terutamanya tentang kesungguhan masyarakat Islam Patani untuk bangkit menentang. Walaupun baginda berada di seberang perbatasan negeri, bekas Raja Patani ini tetap berusaha mengilhamkan pemberontakan bagi menjatuhkan kekuasaan Siam buktinya dalam tahun 1922 satu pemberontakan penting yang dikenali sebagai pemberontakan Namsaitelah tercetus. Perjuangan demi perjuangan dilakukan oleh baginda hingga ke saat kematiannya pada tahun 1933. Walaupun perjuangan ini tidak berjaya untuk mempertahankan identiti masyarakat Melayu Patani, namun, ianya tetap diteruskan oleh anak beliau iaitu Tengku Mahmud Mahyideen dan golongan ulama seperti Tuan Haji Sulung.

GOLONGAN ULAMAK: HAJI SULONG

LATAR BELAKANG HAJI SULONG

Haji Sulong Al- Fatani atau lebih dikenali sebagai Haji Muhammad Sulom telah dilahirkan pada tahun 1985 di Kampung Anak Ru, Patani. Nama sebenar beliau ialah Haji Sulong bin Haji Abdul Kadir bin Muhammad bin Haji Zainal Abidin bin Ahmad Alias Muhammad Al- Fatani.Beliau telah menerima pendidikan awal di rumahnya sendiri iaitu pelajaran membaca Al-Quran. Beliau telah diajar oleh ayahnya sendiri iaitu Haji Abdul Kadir.Sewaktu berumur lapan tahun, beliau telah belajar di Pondok Haji Abdul Rashid, Kampung Bandar, Sungai Pandan, Patani. Semasa berumur 12 tahun pula, iaitu selepas kematian ibunya iaitu Che Aminah, beliau telah belajar di Mekah.

Setelah 17 tahun berada di Mekah, pada 1924 beliau telah pulang semula ke Patani bersama isterinya Hajah Khadijah Binti Haji Ibrahim.Semasa kepulangannya pada tahun 1924, Patani telah mengalami pergolakkan dan terdapat beberapa siri penentangan terhadap Siam telah dilakukan. Jadi, beliau terpaksa menunda rancangannya untuk kembali ke Mekah semula.Pada tahun yang sama beliau telah menubuhkan Madrasah al-Ma’arif al-Wataniah yang dikatakan sebagai sekolah agama pertama di Patani.

SEBAB PERJUANGAN HAJI SULONG

Pada 24 Jun 1932, telah berlaku rampasan kuasa yang dilakukan oleh Siam. Corak pemerintah beraja telah bertukar menjadi rejim berperlembagaan. Pada masa itu Phibul Songgram telah berkuasa di Siam dan telah melaksanakan dasar kebudayaan “ mensiamkan” semua rakyat bagi matlamat kebangsaan. Undang-undang ini menyebabkan rakyat terpaksa mengikuti cara berpakaian Barat. Bahasa Melayu juga turut diharamkan di semua jabatan kerajaan. Oleh yang demikian, Haji Sulong telah menubuhkan Badan Hukum Syariah bagi melindungi hak dan kepentingan agama pada tahun 1939.[9] Ia bertujuan untuk mengembalikan tenaga dan memperolehi kerjasama pemimpin-pemimpin agama.

Beliau dikatakan sebagai salah seorang ulama yang menentang campur tangan Siam dalam hal keagamaan umat Islam.Tahun 1947 hingga 1954 merupakan tarikh penting bagi Patani. Haji Sulong telah dianggap sebagai wakil orang Islam Patani apabila beliau telah mengemukakan “Tuntutan Tujuh Perkara” iaitu:

i. Seorang ketua beragama Islam bagi empat buah wilayah tang dipilih oleh anak negeri dengan memberikan ketua tersebut kuasa penuh.

ii. Mengadakan pelajaran Bahasa Melayu pada setiap sekolah bagi kanak-kanak berumur tujuh tahun sebelum mereka belajar bahasa Siam.

iii. Hasil yang diperolehi dari empat wilayah hendaklah dibelanjakan dalam wilayah tersebut sahaja.

iv. 80% daripada kakitangan kerajaan terdiri daripada orang Islam.

v. Bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa rasmi.

vi. Mengasingkan mahkmah syariah daripada pejabat undang-undang negeri serta mengadakan undang-undang khas untuk memutuskan pendakwaan yang bersabit dengan hukum Islam.

vii. Mengiktiraf rakyat di empat wilayah itu yang berketurunan Melayu.

Kesan perjuangannya ini, beliau dituduh menderhaka kepada negara dan telah ditangkap oleh pemerintah pada 16 Januari 1948 kerana polis telah menemukan salinan surat yang dialamatkan kepada Tengku Mahmud Mahyideen sebagai bukti.

PENAHANAN HAJI SULONG

Tindakan- tindakan yang dilakukan oleh Haji Sulong telah menimbulkan reaksi negatif dari para pegawai Thai di Patani. Hal ini bermula dengan laporan Barbara Whittingham-Jones dalam mendedahkan masalah Patani kepada masyarakat antarabangsa sehinggalah beliau berjaya menyatupadukan kepimpinan masyarakat Melayu Patani.[10] Bagi menyelamatkan keadaan para pegawai Thai telah mendesak Gabenor Patani mengeluarkan surat penangkapan kepada Haji Sulong.

Pada 16 Januari 1948, Haji Sulong telah ditangkap bersama sahabatnya iaitu Wan Uthman bin Wan Mohamad, Haji Wan husin Wan Din dan Wan Mohamad Amin bin Sidin. Haji Sulong telah didakwa atas alasan terlibat dalam rancangan untuk memisahkan wilayah-wilayah Selatan serta cubaan untuk menubuhkan pasukan Gerila yang dikatakan bertujuan untuk menimbulkan kekacauan. Haji Sulong turut dituduh menderhaka kepada Siam kerana menghasut orang-orang Melayu supaya lebih menyintai Islam, mentaati sembahyang jumaat dan menyintai bangsa Melayu dengan semangat nasionalisme. Haji Sulong telah mencatatkan mengenai penangkapannya di dalam buku kecilnya yang berjudul Gugusan Cahaya Keselamatan yang dicetak sebanyak 5,000 naskhah.

Dengan penangkapan Haji Sulong, kerajaan Thai mengharapkan gerakan-gerakan yang bertujuan untuk menimbulkan kekacauan dapat dibendung. Haji Sulong telah ditahan di penjara di Wilayah Nakorn Sri Tammarat. Pada peringkat awal kes perbicaraan Haji Sulong diadakan di Wilayah Patani tapi dipindahkan ke Wilayah Nakorn Sri Tammarat disebabkan oleh reaksi masyarakat Islam yang sangat tinggi.Semasa berada di dalam tahanan dan perbicaraan di Mahkamah Patani, bilangan mereka yang datang menziarahi dan mendengar perbicaraan sangat ramai dan hal ini membimbangkan kerajaan. Selain itu, Haji Sulong juga dipindahkan atas permintaan pihak pendakwa raya dengan alasan tertuduh merupakan seorang yang amat berpengaruh di Patani dan saksi-saksinya hendaklah bebas daripada sebarang pengaruh. Bagaimanapun, perbicaraan ini terpaksa ditangguhkan kerana saksi kerajaan iaitu Gabenor Phraya Ratanapkadi tidak dapat menghadirkan diri. Apabila perbicaraan disambung, Haji Sulong dikenakan hukuman penjara tiga tahun. Tuntutan supaya Bahasa Melayu sebagai bahasa perantaraan dalam urusan kerajaan, mengadakan Kadhi di Mahkamah Syariah dan jurubahasa di setiap jabatan kerajaan adalah punca beliau dianggap menentang pemerintah Siam.

Pada 16 Februari 1948, Jawatankuasa Perwakilan Orang-Orang Melayu Selatan Siam telah menghantar perutusan kepada Khuang Aphaiwong yang meminta Haji Sulong dan para pemimpin lain dibebaskan dari penjara.[11] Jawatankuasa tersebut turut meminta diadakan pungutan suara di wilayah-wilayah Selatan. Dua alternatif dicadangkan berada di dalam pemerintahan Thai atau menyertai Persekutuan Tanah Melayu.

Haji Sulong menjalani hukuman penjara selama empat tahun lapan bulan atau satu pertiga daripada hukuman asal di Penjara Bangkuang dalam Wilayah Nonthori. Haji Sulong dibebaskan pada 15 Jun 1952, dua bulan 25 hari lebih awal disebabkan oleh suasana yang tegang di Patani. Pada 13 Ogos 1954, Haji Sulong bersama anaknya Ahmad, Wan Osman Wan Ahmad dan Che Ishak Abbas pergi ke Balai Polis Songkhla atas jemputan Ketua Penyiasatan Polis Siam Bunlert Lert Pricha. Haji Sulong kemudiannya telah dibunuh oleh Polis Siam dan ditenggelamkan di luar Pantai Samila berhampiran Pulau Tikus pada malam yang sama di Laut Singgora atau Songkhla. Namun, disebabkan kehilangan saksi utama kes ini, akhirnya, Pihak Kementerian Dalam Negeri mengeluarkan kenyataan supaya menutup kes ini dengan dakwaan menyatakan Haji Sulong dan rakan- rakannya melarikan diri ke luar negara.

TENGKU MAHMUD MAHYIDEEN (GOLONGAN KERABAT DIRAJA)

Tengku Mahmud Mahyyideen merupakan anak bongsu Raja Patani yang terakhir iaitu Tengku Abdul Kadir Kamarudeen (1908-1954). Tengku Mahmud merupakan anak daripada isteri ketiga Tengku Abdul Kadir Kamarudeen iaitu Cik Maimunah yang berasal daripada Kelantan. Tengku Mahmud merupakan seorang pelajar yang cemerlang dan menerima tawaran biasiswa untuk melanjutkan pelajaran dalam bidang perubatan namun ditolaknya, jika tidak, beliau merupakan anak Melayu pertama yang menjadi doktor. Pada 5 Ogos 1933, Tengku telah dilantik menjadi Nazir Sekolah Melayu Kelantan dan kemudian pada 1938 menjadi Penguasa Pelajaran Kelantan.



MENYERTAI MISI KETENTERAAN BRITISH

Tengku Mahmud merupakan Tentera Sukarela negeri Kelantan (Kelantan Volunteer Force).[12] Namun, kemaraan Jepun menyebabkan tentera ini terpaksa berundur ke Singapura dengan British.Kemudian ke India dengan menaiki kapal S.S.Kuala.Di India, beliau telah ditugaskan di bahagian Propaganda dan Pengambilan di Kementerian Penerangan, New Delhi. Di sana beliau bertugas sebagai All-India Radio. Beliau terkenal sebagai “Harimau Malaya” dan “Raja Mopeng”.Di India juga beliau telah menubuhkan Force 136 cawangan Melayu. Seruan beliau untuk berjuang dengan Force 136 dan MPU (Malayan Planning Unit) yang bertanggungjawab membuat rancangan untuk menubuhkan gerakan terhadap Tanah Melayu bagi menentang Jepun.

Menurut Hj Mohd. Zain, Tengku sentiasa menyedari bahawa British juga penjajah sama seperti Jepun tetapi Jepun bertindak zalim terhadap penduduk Tanah Melayu. Beliau juga bukanlah bertujuan membantu penjajah British kembali bertapak dengan kukuhnya di Tanah Melayu.[13] Beliau berhasrat untuk menjaga kepentingan Tanah Melayu dan Patani. Namun begitu, beliau mempunyai rancangan masa depan yang tersendiri dalam perjuangan di wilayah-wilayah Patani di Selatan Siam. Menurut cadangan awal sekiranya ‘Operasi Zipper’ dapat dilancarkan sebagaimana dirancangkan beliau sudah boleh menubuhkan pasukan anti-Jepun dan anti-Siam dalam cawangan Force 136 di Patani yang berada di bawah pimpinan Tengku Abdul Kadir Petra yang akan mula bertindak.[14] Dalam Operasi Zipper, kawasan utara Tanah Melayu termasuk Patani akan menjadi sasaran tentera Berikat dan ini akan mengakibatkan Selatan Siam berada dalam kuasa British. Apabila hal itu terjadi Tengku akan meminta Liga Bangsa-Bangsa Bersatu untuk membebaskan Patani daripada Siam. Tambahan pula, British memusuhi Siam yang bekerjasama dengan Jepun.Namun, perancangan tersebut tidak tercapai kerana pengguguran bom Hiroshima dan Nagasaki.Malangnya pula, Perjanjian Perdamaian Inggeris-Siam pula telah ditandatangani pada 1 Januari 1946 telah melupakan amarah British terhadap Jepun. Tuntutan dan cadangan Tengku tidak dilayan oleh British atas alasan ingin menjaga hubungan dengan Siam.

Lantaran sangat kecewa dengan keputusan British, beliau telah nekad mengatur langkah politik. Semasa kerajaan British sedang berunding dengan Siam di Kandy, Sri Lanka, Tengku Mahmud menghubungi Tengku Kadir Petra, Tengku Abd Jalal dan beberapa pemimpin untuk mengemukakan bantahan kepada kerajaan British di Tanah Melayu. Pada 1 November 1945, rayuan dan bantahan dikirim kepada Perdana Menteri British agar membantu beliau melepaskan keempat-empat wilyah Melayu-Islam di selatan Siam daripada belenggu penjajah dan disatukan dengan Tanah Melayu. Salinan surat turut dihantar kepada Pegawai Tertinggi Angkatan Tentera Berikat dan Pegawai Kanan Hal-Ehwal British. Tengku menerima hampir setiap hari surat rayuan dan pengaduan daripada rakyat Patani tentang layanan buruk oleh pegawai Siam ke atas mereka.[15]

Berikutan meletusnya Perang Dunia Kedua, Tengku Mahmud Mahyideen menawarkan diri berkhidmat dengan pihak British bagi membantu beliau membebaskan Patani. Pada Februari 1943, beliau telah menyusun satu memorandum yang panjang lebar untuk digubal sebagai perundangan pentadbiran negeri-negeri Tanah Melayu dan memajukan memorandum tersebut kepada Sir R.O Winstedt untuk dicadangkan kepada Pejabat Tanah Jajahan di London.

Namun, Ketua Perwakilan Bangkok tidak bersetuju kerana mendakwa bahawa tindakan ini mengganggu hubungan British-Siam. Tindakan Tengku telah menimbulkan rasa kurang senang British kerana kononnya telah menyemarakkan sentimen anti-Siam dalam kalangan orang Melayu. Tengku dan pimpinan Patani telah diberikan amaran oleh para pegawai British agar tidak meneruskan penentangan. Tengku tetap nekad dengan membawa idea beliau untuk mendapat sokongan daripada pemimpin serantau. Beliau pergi menemui Tuan Haji Sulung, Haji Samsudin Mustafa dan Presiden Sukarno. Pada 16 Februari 1948, beliau menerima berita penahanan Hj. Sulong oleh tentera Siam. Beliau menghantar telegram kepada Perdana Menteri Siam bagi memprotes tindakan tersebut.Selepas penangkapan Tuan Haji Sulung, ramai orang Melayu Patani telah melarikan diri ke Kelantan. Setelah gagal mendapat sokongan British di Tanah Melayu Tengku menerusi sahabatnya, Miss Barbara Whittingham-Jones cuba dapatkan publisiti antarabangsa mengenai masalah Patani dengan menubuhkan Persatuan Patani yang bergerak menerusi paparan kebudayaan sebagai pengenalan untuk mendapatkan perhatian dunia.[16] Namun usaha tersebut gagal.

PENUBUHAN GABUNGAN MELAYU PATANI RAYA (GEMPAR)

Setelah gagal mendapatkan bantuan daripada British untuk membebaskan Patani daripada pihak Siam, orang Melayu Islam Patani yang tinggal di Tanah Melayu telah menubuhkan GEMPAR. GEMPAR telah ditubuhkan pada bulan Mac 1948 dan merupakan sebuah badan kebajikan. Matlamat tersirat di sebalik penubuhan GEMPAR adalah untuk membebaskan Patani dari belenggu pemerintahan Siam. Penubuhan GEMPAR adalah hasil inisiatif Tengku Mahmud Mahyideen, Haji Sulung dan Tengku Abdul Jalal yang bergabung bagi menghasut pihak luar agar terus memberi tekanan kepada kerajaan Thailand.

Matlamat penubuhan GEMPAR yang pertama adalah untuk menyatukan keempat-empat wilayah iaitu Patani, Yala, Setul dan Narathiwat sebagai sebuah negara Islam dan melepaskan semua orang Melayu di keempat-empat wilayah tersebut daripada penindasan, ketindihan, penghinaan dan penganiayaan ke atas diri masing-masing, agama dan bangsa. Matlamat kedua GEMPAR adalah mengadakan pemerintahan di dalam negeri yang bersesuaian dengan kemajuan dan pendirian kebangsaan yang bercirikan kemelayuan, adat resam orang Melayu dan agama Islam. Matlamat ketiga GEMPAR pula adalah untuk meninggikan taraf bangsa Melayu serta mutu kehidupan anak-anak negeri supaya setiap orang mahupun seluruh daripada anak negeri memperoleh setinggi-tinggi sifat kemanusiaan, keadilan, kebebasan dan alam pelajaran yang bersesuaian dengan tuntutan masa dan tamadun.

Melalui pertubuhan ini, GEMPAR dilihat telah berjaya meraih sokongan dan simpati dari Raja-raja Melayu Semenanjung Tanah Melayu. GEMPAR juga menerima sokongan daripada pelbagai pertubuhan seperti Kesatuan Rakyat Indonesia Semenanjung (KRIS), Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu (UMNO), Malay Nationalist Party (MNP), Parti Kebangsaan Melayu Cawangan Kelantan, Persatuan Melayu Singapura dan banyak lagi pertubuhan lain. Kesemua pertubuhan tersebut dan Raja-raja Melayu di Semenanjung telah menyatakan rasa simpati mereka terhadap nasib yang diterima oleh masyarakat Patani dan mereka juga menyokong perjuangan GEMPAR secara rasmi.[17]

GEMPAR juga telah mengecam Kerajaan Thai yang belum memperlihatkan tanda-tanda perubahan terhadap Bantahan Tujuh Perkara yang dituntut oleh umat Islam Patani. Ekoran daripada kecaman tersebut, pada 4 Mac 1948 telah berlaku perdebatan di parlimen Thailand. Perdana Menteri Thai telah mengakui bahawa terdapat tiga sebab utama yang menyekat tuntutan orang Melayu Patani. Antara sebabnya ialah penganiayaan oleh pegawai-pegawai kerajaan Thai yang tidak berpengalaman dan masalah korupsi yang berleluasa dilakukan dalam kalangan masyarakat Islam Patani, Dasar pentadbiran Thai sebelumnya berupa penekanan telah menghalang kebebasan beragama, walaupun telah dibatalkan tetapi masih meninggalkan kesan yang mendalam di hati masyarakat Islam Patani serta kebanyakan sekolah-sekolah yang terdapat di wilayah-wilayah Islam Patani selama ini cuma diajar dalam pengantar bahasa Siam dan bukannya bahasa Melayu.[18]

Berdasarkan pengakuan yang telah dibuat oleh Perdana Menteri Thailand tersebut, beliau seolah-olah sudah memahami masalah yang dihadapi oleh orang Melayu Patani sepatutnya merombak kembali dasar-dasar yang dilakukan di wilayah Patani, namun tiada sebarang perubahan dasar yang berlaku. Perjuangan GEMPAR dilihat akan berakhir apabila Kerajaan Thailand cuba untuk menyekat aktiviti GEMPAR serta pemimpin-pemimpin Melayu Patani dengan mengadakan perbincangan bersama kerajaan British untuk menyekat segala aktiviti orang Melayu Islam Patani di Tanah Melayu. Pada bulan November 1948, pejabat GEMPAR di Singapura telah diserbu oleh pihak polis Singapura dan kerajaan Inggeris telah mengharamkan pertubuhan GEMPAR bagi melumpuhkan perjuangan Patani. British juga telah mengarahkan supaya Tengku Mahmud Mahyideen supaya tidak aktif dalam penglibatan untuk memperjuangkan kemerdekaan Patani.

Secara ringkasnya, segala usaha-usaha yang dilakukan oleh Tengku Mahmod Mahyideen menemui kegagalan. Tengku Mahmod Mahyideen juga terpaksa akur dengan keadaan bahawa British tidak dapat membantu perjuangan orang Melayu Patani demi kepentingan politik antarabangsa. Patani telah menjadi permainan politik kuasa-kuasa besar. Namun begitu, beliau telah berjaya menarik perhatian dunia terhadap masalah umat Islam Patani dalam perjuangan nasionalisme mereka di Selatan Thailand termasuklah Patani.

KESIMPULAN

Dasar-dasar kerajaan Siam yang dijalankan terhadap masyarakat Patani ialah Konsep Asimilasi (Akta Pendidikan Rendah 1921) yang bermotifkan menggunakan bahasa Thailand dan mengelakkan penggunaan bahasa Melayu , Dasar Integriti Kebangsaan (Thesaphiban) pula bermotifkan menghapuskan kuasa raja-raja Melayu, dan Dasar Pemerintahan Kebudayaan bermotifkan menukar amalan kebudayaan masyarakat minoriti dan mengubahsuai tindak tanduk sosial seluruh penduduk. Keadaan tersebutlah yang menyebabkan wujudnya penentangan daripada golongan raja dan kerabat, dan golongan ulama yang terdiri daripada Tengku Abdul Kadir, Tengku Mahmud Mahyidden, dan Haji Sulong Al- Fatani. Antara usaha-usaha yang diambil oleh pejuang-pejuang tersebut adalah menghantar rayuan dan surat kepada British, melakukan pemberontakan, mengemukan “Tuntutan Tujuh Perkara”, menubuhkan pasukan Gerila, menyertai misi ketenteraan British, menubuhkan GEMPAR, dan lain-lain lagi. Walaupun mereka tidak mampu untuk mempertahankan identiti mereka tetapi mereka tetap mampu untuk membuka mata pihak British dan Siam tentang semangat perjuangan mereka dalam mempertahankan identiti mereka melalui usaha-usaha yang telah mereka lakukan. Selain itu, pejuang-pejuang tersebut juga berjaya menarik perhatian dunia terhadap masalah umat Islam Patani dalam perjuangan nasionalisme mereka di Selatan Thailand termasuklah Patani.






[1]Nik Anuar Nik Mahmad. (2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785-1954. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia. hlm. 15.


[2]Abdul Rahman Abdullah. (2009). Sejarahdan Tamadun Asia Tenggara: Sebelum dan Sesudah Pengaruh Islam. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd. hlm. 313.


[3]Farid Mat Zain dan Zulkarnain Mohamed. (2008). Muslim Selatan Thailand: Konflik dan Perjuangan. Selangor: Karisma Publications Sdn. Bhd. hlm. 8.


[4]Nik Anuar Nik Mahmud. ( 2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785- 1954. hlm. 51.


[5]Nik Anuar Nik Mahmud. (2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785-1954. hlm. 32.


[6]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat Islam Patani: Sejarah dan Politik. Shah Alam: Hizbi. hlm. 150.


[7]Ahmad Omar Chapakia. (2000). Politik Thai dan Masyarakat Islam di Selatan Thailand. hlm. 69.


[8]Ibid.


[9]Tajuddin Saman dan Ab. Manaf Haji Ahmad. (2006). Tokoh-Tokoh Agama dan Kemerdekaan di Alam Melayu. hlm. 98


[10]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat islam Patani :Sejarah dan Politik. hlm. 198.




[11]Nik Anuar Nik Mahmud. (2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785-1954. hlm. 75.


[12]Ibid. hlm. 56.


[13]Ibid. hlm. 26.


[14]Ibid.


[15]Mohd. Zamberi Malek. (1999). Harimau Malaya: Biografi Tengku Mahmood Mahyideen. hlm. 105.


[16]Ibid. hlm. 144.


[17]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat Islam Patani: Sejarah dan Politik. hlm. 207.


[18]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat Islam Patani: Sejarah dan Politik. hlm. 208.

ANALISAKAN PERJUANGAN UMAT ISLAM PATANI PADA TEMPOH 1900-1954 DALAM MEMPERTAHANKAN IDENTITI MEREKA

PENDAHULUAN

Nama Lang-ya-shiu atau Langkasuka telah wujud pada abad ke-2 Masihi lagi. Langkasuka terletak di pantai timur Semenanjung Tanah Melayu antara Senggora (Songkhla) dan Kelantan. Langkasuka merupakan sebuah kerajaan yang termaju di Semenanjung Tanah Melayu dan merupakan pelabuhan yang terpenting sejak kurun ke-8 Masihi kerana Teluk Langkasuka sangat sesuai dijadikan tempat kapal-kapal dagang berlabuh dan berlindung daripada tiupan angin monsun. Langkasuka juga dikatakan menguasai jalan perdagangan timur-barat melalui Segenting Kra dan kekuasaannya meliputi kawasan Semenanjung sehingga Teluk Benggala sehingga abad ke-13 Masihi dan diganti dengan Kerajaan Melayu Patani.[1] Sebelum timbulnya nama Patani, nama Langkasuka terlebih dahulu ditukar kepada Wurawari yang bermaksud air jernih sehinggalah sepenuhnya ditukarkan kepada nama Patani.

Terdapat pelbagai pendapat tentang nama Patani ini. Pendapat yang paling popular adalah berkenaan dengan kisah Cau Sri Bangsa atau Rama Raja yang membuka negeri yang didiami oleh seorang nelayan tua yang bernama Pak Tani, sehinggalah nama tempat tersebut dinamakan Patani. Kisah ini dijelaskan lagi dalam Hikayat Patani tentang Phya Tu Nakpa, iaitu putera Phya Tu Krub Mahajana yang memerintah di Kota Mahligai, telah memindahkan ibu kotanya ke sebuah pantai yang diduduki oleh seorang tua yang bernama Pak Tani. Walaupun demikian, nama Patani sebenarnya berasal daripada sebutan ‘pantai ini’ yang kemudiannya dalam pemakaian loghat Kelantan (‘pata-ni’) ia berubah menjadi Patani.[2]

Agama Islam tersebar di Patani sejak abad ke-10 dan ke-11 Masihi lagi dalam kalangan rakyat jelata, dan pada abad ke-15 Masihi barulah diterima oleh pemerintahnya. Hal ini bermakna penyebaran Islam bermula sejak zaman Langkasuka lagi. Oleh sebab itulah, D’ Eredia, seorang Pelawat Portugis telah menyatakan Islam telah bertapak di Patani lebih awal daripada Melaka. Ketika itu Patani telah diperintah oleh Phya Tu Nakpa yang memeluk Islam pada tahun 1457 yang di Islamkan oleh Syaikh Said al-Barsisa dan menukarkan namanya kepada Sultan Ismail Syah. Semenjak itu, Patani telah menjadi tumpuan pedagang-pedagang Islam dari Timur dan Barat dan bertambah maju apabila Melaka jatuh ke tangan Portugis pada tahun 1511.

DASAR KERAJAAN SIAM KE ATAS ORANG MELAYU ISLAM PATANI (OMIP)

Dasar yang dibuat oleh kerajaan Siam dalam memastikan OMIP tidak bangkit menuntut kuasa mereka dapat dilihat melalui konsep asimilasi. Asimilasi ini merujuk kepada dasar yang cuba menukar budaya dan identiti OMIP menjadi orang Thai-Buddha dan perkara ini telah menjadi nadi utama kepada kebangkitan OMIP memberontak menuntut hak dan keadilan.

Dasar pertama yang melibatkan keruntuhan budaya Melayu bermula pada 23 Disember 1894 apabila Raja Chulalongkhorn atau Rama V melaksanakan Dasar Integrasi Kebangsaan yang dikenali sebagai Thesaphiban. Pelaksanaan dasar ini telah melalui penyusunan semula sistem pentadbiran di Patani dengan memecahkan negeri Patani kepada tujuh wilayah dan melantik seorang Pesuruhjaya Siam selaku ketua pentadbiran. Kesan daripada dasar ini menyebabkan Raja negeri Patani dihapuskan dengan melantik raja-raja Melayu di tujuh wilayah yang dipecahkan. Malah kuasa yang dimiliki oleh mereka juga terbatas. Menurut Ahmad Fathy, mereka ini juga dianggap sebagai “Raja Patung” kerana memerintah mengikut telunjuk dan arahan Pesuruhjaya Siam.Kemuncak kepada dasar ini apabila semua jawatan raja-raja Melayu dihapuskan sama sekali. Melalui dasar Thesaphiban ini telah membawa kepada penentangan raja-raja Melayu apabila pada tahun 1902, Tengku Abdul Kadir selaku raja patani terakhir telah ditangkap dan dimansuhkan jawatannya.

Langkah seterusnya yang diambil oleh Thailand untuk mengasimilasikan orang Melayu Patani ialah dengan mengenakan Akta Pendidikan Rendah 1921 secara paksa selepas dua dekad menguasai Patani. Akta tersebut mengkehendaki semua pelajar Muslim Melayu menghadiri sekolah rendah anjuran Thai. Ia bertujuan menyebarkan penggunaan bahasa Thai kepada murid dan secara tidak langsung mengelak daripada mempelajari bahasa Melayu yang menjadi bahasa ibunda mereka sendiri. Orang Islam menganggap undang-undang ini sebagai sebahagian program mengsiamkan orang Patani dan menghapuskan agama serta budaya mereka. Kesan daripada penguatkuasaan pendidikan Thai ini telah menyebabkan berlaku beberapa pemberontakan di Patani antara tahun 1922 dan 1923.[3] Keadaan ini telah menampakkan penentangan orang Melayu secara terbuka bagi mengekalkan budaya dan identiti mereka terbela.

Selain itu, penerusan dasar yang mengcengkam kehidupan OMIP semakin parah apabila satu dasar baru negara diperkenalkan oleh kerajaan Thai di bawah Panglima tentera Phibun Songkhram yang mengambil langkah tegas terhadap asimilasi kebudayaan golongan minoriti dengan menjalankan dasar Pemerintahan Kebudayaan Thai (Thai Ratna Niyum) pada 1939. Arahan berbentuk dikri yang dikeluarkan adalah untuk memaksa semua rakyat untuk bersatu mencapai konsep satu bangsa iaitu “Negara Thai untuk Bangsa Thai”. Dasar yang dijalankan juga adalah bertujuan untuk menukar amalan kebudayaan masyarakat minoriti dan mengubahsuai tindak tanduk sosial seluruh penduduk. Kesan di bawah perintah ini menyebabkan orang Melayu Patani tidak dibenarkan memakai pakaian tradisional seperti bersongkok, berkain pelikat, berjubah, berbaju kurung, bertudung dan sebagainya. Sebaliknya lebih memaksa mereka memakai seluar, bertopi dan berbaju gaun bagi wanita. Lebih penting lagi, amalan Islam dan penggunaan bahasa Melayu diharamkan.Seterusnya, orang Islam turut dipaksa menyembah patung Buddha dan jika mereka enggan akan dihukum berat. Di samping itu, segala kelonggaran yang diberi semasa pemerintahan Rama VI telah ditarik semula khususnya yang berkaitan dengan peraturan syariat Islam yang berhubung hukum nikah cerai dan wasiat. Justeru, perundangan berkaitan dengan pengadilan secara syariat telah dipindahkan kepada mahkamah sivil yang diadili oleh hakim-hakim berbangsa Thai-Buddha.[4]

Sebagai kesimpulannya, pelaksanaan dasar yang diperkenalkan oleh kerajaan Thai ini secara jelas telah menafikan hak orang Melayu di Patani untuk mengamalkan budaya dan identiti mereka. Oleh itu, sepanjang pemerintahan Phibul Songkram telah menyebabkan orang Melayu Patani mengalami proses asimilasi yang cukup hebat sehinggalah membawa kepada penentangan dalam kalangan pemerintah dan gologan ulama. Antaranya ialah Tuan Haji Sulong Abdul Kadir, Tengku Abdul Jalal, Tengku Mahmood Muhyideen dan lain-lain lagi.

PERJUANGAN UMAT ISLAM PATANI

GOLONGAN RAJA DAN KERABAT DI RAJA: TENGKU ABDUL KADIR

Setelah dua tahun Tengku Abdul Kadir memangku jawatan sebagai Raja Patani sejak kemangkatan Tengku Sulaiman Syarifuddin, kerajaan Siam telah mengesahkan jawatan baginda secara rasmi sebagai pemerintah di Patani. Sungguhpun baginda telah diakui sebagai Raja Patani tetapi keadaan ini tidak menyekat Pesuruhjaya Siam dan pegawai-pegawainya daripada campur tangan dalam urusan pentadbiran negeri Patani. Keadaan ini menjejaskan kedaulatan dan kewibawaannya sebagai Raja Patani serta menimbulkan masalah kepada penduduk-penduduk negeri itu.

Oleh itu, usaha pertama yang dilakukan oleh baginda adalah menghantar rayuan kepada pihak berkuasa British di Singapura agar membetulkan keadaan yang dipandang sepi oleh pihak Siam. Pada bulan Mei 1901, Tengku Abdul Kadir telah menghubungi Frank Swettenham (Gabenor Negeri-negeri Selat) bagi menceritakan masalah yang dihadapi. Namun, usaha ini juga menemui jalan buntu apabila Frank Swettenham tidak mengambil sebarang tindakan demi menjaga kepentingan pihaknya.

Sikap negatif Swettenham terhadap rayuan baginda telah memaksa baginda memilih alternatif lain bagi membebaskan negerinya dari kongkongan Siam. Oleh itu, Tengku Abdul Kadir telah mengadakan mesyuarat dengan raja-raja Melayu lain di Istana Cabang Tiga bagi membincangkan langkah yang harus diambil untuk mempertahankan identiti mereka. Melalui persetujuan secara bersama, mereka telah merancang untuk melakukan pemberontakan pada akhir bulan Oktober 1901 selepas bekalan senjata dan peluru tiba dari Singapura.[5] Baginda juga telah meminta R. W. Duff (bekas ketua polis Negeri-Negeri Selat) untuk membantunya merancang pemberontakan tersebut. Namun, usaha ini juga membuahkan kegagalan apabila Duff tidak bersetuju dengan rancangan Tengku Abdul Kadir untuk menyelesaikan masalah ini secara kekerasan. Oleh itu, Duff telah menasihati baginda untuk menyelesaikan masalah tersebut secara rundingan. Kesannya, Tengku Abdul Kadir mengambil inisiatif dengan menghantar sepucuk surat rayuan kepada kerajaan British.

Surat rayuan yang dihantar oleh Tengku Abdul Kadir pada 13 Ogos 1901, melalui syarikat guamannya kepada Swettenham untuk disampaikan kepada kerajaan British di London membuahkan hasil apabila pada 23 Oktober 1901, Phya Sri Shadheb (timbalan kepada Putera Damrong) mengadakan pertemuan dengan Tengku Abdul Kadir di Istana Cabang Tiga bagi membincangkan masalah yang dihadapi. Namun, harapan Raja Patani dan umat Islam untuk melihat perubahan musnah apabila, Raja Patani telah silap menandatangani sepucuk surat yang disediakan oleh Phya Sri. Surat tersebut ditujukan kepada Putera Damrong yang kononnya baginda telah bersetuju untuk menerima ‘Undang-undang Siam R. S. 116’ untuk dikuatkuasakan di Patani.

Seterusnya, pada 13 November 1901 satu mesyuarat telah diadakan oleh Phya di Nong Cik bagi membentangkan secara lanjut mengenai cadangan pentadbiran baru yang diusulkan tersebut.[6] Namun, Tengku Abdul Kadir telah memulaukan majlis tersebut dengan cara menolak untuk hadir walaupun telah didesak beberapa kali oleh Phya Sri. Baginda menyedari akan penipuan dan muslihat Timbalan Menteri Siam itu dan tidak mahu terikat dengan apa jua keputusan yang telah dibuat oleh pihak Siam. Seperti yang diduga dalam pertemuan itu, Phya Sri telah mengemukakan peraturan baru bagi menguruskan pentadbiran tujuh kawasan di Negeri-negeri Melayu, walaupun hanya sebilangan kecil yang bersetuju tetapi sistem baru ini tetap dilaksanakan.

Oleh itu, memandangkan tindakan kerajaan yang makin ketat dalam mengawal kedudukan negeri-negeri di bawah Patani, Raja-raja Melayu di bawah pimpinan Tengku Abdul Kadir dilihat semakin kuat melaksanakan penentangan. Kesannya, pada awal Januari 1902, Tengku Abdul Kadir sekali lagi telah menghantar surat kepada Swettenham meminta supaya pihaknya campur tangan bagi mengatasi masalah di Patani.[7] Melalui surat tersebut juga, baginda memberi amaran sekiranya pihak British enggan untuk campur tangan, maka, rakyat Patani terpaksa bangkit menentang Siam dan jika perlu mereka tidak teragak-agak untuk meminta pertolongan dari kuasa Eropah yang lain.[8] Namun, amaran yang diberi oleh Tengku Abdul Kadir telah memberi kesan buruk kepada perjuangan dan kehidupan baginda.

Kesannya, pada hari Jumaat 21 Februari 1902 Tengku Abdul Kadir dan Raja-raja lain yang dianggap menentang telah ditangkap dan dibawa ke Songkhla dan terus ke Pitsanulok untuk dipenjarakan. Pada 6 Mac 1902, secara rasminya jawatan baginda sebagai Raja Patani telah dilucutkan. Berdasarkan kenyataan Mohd Zamberi A. Malek (1993:161), tindakan ganas para pegawai tinggi Siam yang dibantu oleh pasukan keselamatannya yang memberkas raja-raja Melayu Patani, Teluban, Reman dan Legeh kerana mereka sering membantah tindakan Siam telah menimbulkan kemarahan umat Islam Patani. Kemarahan ini telah menimbulkan kebencian dalam kalangan masyarakat hingga menunjukkan tanda-tanda mereka akan memberontak.

Berita penangkapan raja-raja, tanda-tanda pemberontakan, dan huru-hara yang berlaku di Patani telah sampai kepada pihak Inggeris di London. Pihak Inggeris telah menyatakan bantahan dan beri tekanan secara bertalu-talu kepada pihak Siam. Oleh itu, sebagai satu langkah untuk meredakan perasaan tidak puas hati dalam kalangan umat Islam Patani dan tekanan Inggeris, kerajaan Siam telah mengambil keputusan membebaskan raja-raja Melayu Patani pada April 1903 iaitu Raja Legeh dan Raja Teluban setelah keduanya bersetuju untuk menerima Peraturan Pentadbiran 1901 itu. Manakala Tengku Abdul Kadir pula dibebaskan setahun kemudian.

Akhir sekali, pada tahun 1915, Tengku Abdul Kadir memutuskan untuk meninggalkan Patani dan menetap di Kelantan. Secara kasarnya, baginda telah gagal dalam mempertahankan identiti masyarakat Islam Patani, namun, usaha yang dilakukan oleh baginda telah berjaya membuka mata pihak British dan Siam terutamanya tentang kesungguhan masyarakat Islam Patani untuk bangkit menentang. Walaupun baginda berada di seberang perbatasan negeri, bekas Raja Patani ini tetap berusaha mengilhamkan pemberontakan bagi menjatuhkan kekuasaan Siam buktinya dalam tahun 1922 satu pemberontakan penting yang dikenali sebagai pemberontakan Namsaitelah tercetus. Perjuangan demi perjuangan dilakukan oleh baginda hingga ke saat kematiannya pada tahun 1933. Walaupun perjuangan ini tidak berjaya untuk mempertahankan identiti masyarakat Melayu Patani, namun, ianya tetap diteruskan oleh anak beliau iaitu Tengku Mahmud Mahyideen dan golongan ulama seperti Tuan Haji Sulung.

GOLONGAN ULAMAK: HAJI SULONG

LATAR BELAKANG HAJI SULONG

Haji Sulong Al- Fatani atau lebih dikenali sebagai Haji Muhammad Sulom telah dilahirkan pada tahun 1985 di Kampung Anak Ru, Patani. Nama sebenar beliau ialah Haji Sulong bin Haji Abdul Kadir bin Muhammad bin Haji Zainal Abidin bin Ahmad Alias Muhammad Al- Fatani.Beliau telah menerima pendidikan awal di rumahnya sendiri iaitu pelajaran membaca Al-Quran. Beliau telah diajar oleh ayahnya sendiri iaitu Haji Abdul Kadir.Sewaktu berumur lapan tahun, beliau telah belajar di Pondok Haji Abdul Rashid, Kampung Bandar, Sungai Pandan, Patani. Semasa berumur 12 tahun pula, iaitu selepas kematian ibunya iaitu Che Aminah, beliau telah belajar di Mekah.

Setelah 17 tahun berada di Mekah, pada 1924 beliau telah pulang semula ke Patani bersama isterinya Hajah Khadijah Binti Haji Ibrahim.Semasa kepulangannya pada tahun 1924, Patani telah mengalami pergolakkan dan terdapat beberapa siri penentangan terhadap Siam telah dilakukan. Jadi, beliau terpaksa menunda rancangannya untuk kembali ke Mekah semula.Pada tahun yang sama beliau telah menubuhkan Madrasah al-Ma’arif al-Wataniah yang dikatakan sebagai sekolah agama pertama di Patani.

SEBAB PERJUANGAN HAJI SULONG

Pada 24 Jun 1932, telah berlaku rampasan kuasa yang dilakukan oleh Siam. Corak pemerintah beraja telah bertukar menjadi rejim berperlembagaan. Pada masa itu Phibul Songgram telah berkuasa di Siam dan telah melaksanakan dasar kebudayaan “ mensiamkan” semua rakyat bagi matlamat kebangsaan. Undang-undang ini menyebabkan rakyat terpaksa mengikuti cara berpakaian Barat. Bahasa Melayu juga turut diharamkan di semua jabatan kerajaan. Oleh yang demikian, Haji Sulong telah menubuhkan Badan Hukum Syariah bagi melindungi hak dan kepentingan agama pada tahun 1939.[9] Ia bertujuan untuk mengembalikan tenaga dan memperolehi kerjasama pemimpin-pemimpin agama.

Beliau dikatakan sebagai salah seorang ulama yang menentang campur tangan Siam dalam hal keagamaan umat Islam.Tahun 1947 hingga 1954 merupakan tarikh penting bagi Patani. Haji Sulong telah dianggap sebagai wakil orang Islam Patani apabila beliau telah mengemukakan “Tuntutan Tujuh Perkara” iaitu:

i. Seorang ketua beragama Islam bagi empat buah wilayah tang dipilih oleh anak negeri dengan memberikan ketua tersebut kuasa penuh.

ii. Mengadakan pelajaran Bahasa Melayu pada setiap sekolah bagi kanak-kanak berumur tujuh tahun sebelum mereka belajar bahasa Siam.

iii. Hasil yang diperolehi dari empat wilayah hendaklah dibelanjakan dalam wilayah tersebut sahaja.

iv. 80% daripada kakitangan kerajaan terdiri daripada orang Islam.

v. Bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa rasmi.

vi. Mengasingkan mahkmah syariah daripada pejabat undang-undang negeri serta mengadakan undang-undang khas untuk memutuskan pendakwaan yang bersabit dengan hukum Islam.

vii. Mengiktiraf rakyat di empat wilayah itu yang berketurunan Melayu.

Kesan perjuangannya ini, beliau dituduh menderhaka kepada negara dan telah ditangkap oleh pemerintah pada 16 Januari 1948 kerana polis telah menemukan salinan surat yang dialamatkan kepada Tengku Mahmud Mahyideen sebagai bukti.

PENAHANAN HAJI SULONG

Tindakan- tindakan yang dilakukan oleh Haji Sulong telah menimbulkan reaksi negatif dari para pegawai Thai di Patani. Hal ini bermula dengan laporan Barbara Whittingham-Jones dalam mendedahkan masalah Patani kepada masyarakat antarabangsa sehinggalah beliau berjaya menyatupadukan kepimpinan masyarakat Melayu Patani.[10] Bagi menyelamatkan keadaan para pegawai Thai telah mendesak Gabenor Patani mengeluarkan surat penangkapan kepada Haji Sulong.

Pada 16 Januari 1948, Haji Sulong telah ditangkap bersama sahabatnya iaitu Wan Uthman bin Wan Mohamad, Haji Wan husin Wan Din dan Wan Mohamad Amin bin Sidin. Haji Sulong telah didakwa atas alasan terlibat dalam rancangan untuk memisahkan wilayah-wilayah Selatan serta cubaan untuk menubuhkan pasukan Gerila yang dikatakan bertujuan untuk menimbulkan kekacauan. Haji Sulong turut dituduh menderhaka kepada Siam kerana menghasut orang-orang Melayu supaya lebih menyintai Islam, mentaati sembahyang jumaat dan menyintai bangsa Melayu dengan semangat nasionalisme. Haji Sulong telah mencatatkan mengenai penangkapannya di dalam buku kecilnya yang berjudul Gugusan Cahaya Keselamatan yang dicetak sebanyak 5,000 naskhah.

Dengan penangkapan Haji Sulong, kerajaan Thai mengharapkan gerakan-gerakan yang bertujuan untuk menimbulkan kekacauan dapat dibendung. Haji Sulong telah ditahan di penjara di Wilayah Nakorn Sri Tammarat. Pada peringkat awal kes perbicaraan Haji Sulong diadakan di Wilayah Patani tapi dipindahkan ke Wilayah Nakorn Sri Tammarat disebabkan oleh reaksi masyarakat Islam yang sangat tinggi.Semasa berada di dalam tahanan dan perbicaraan di Mahkamah Patani, bilangan mereka yang datang menziarahi dan mendengar perbicaraan sangat ramai dan hal ini membimbangkan kerajaan. Selain itu, Haji Sulong juga dipindahkan atas permintaan pihak pendakwa raya dengan alasan tertuduh merupakan seorang yang amat berpengaruh di Patani dan saksi-saksinya hendaklah bebas daripada sebarang pengaruh. Bagaimanapun, perbicaraan ini terpaksa ditangguhkan kerana saksi kerajaan iaitu Gabenor Phraya Ratanapkadi tidak dapat menghadirkan diri. Apabila perbicaraan disambung, Haji Sulong dikenakan hukuman penjara tiga tahun. Tuntutan supaya Bahasa Melayu sebagai bahasa perantaraan dalam urusan kerajaan, mengadakan Kadhi di Mahkamah Syariah dan jurubahasa di setiap jabatan kerajaan adalah punca beliau dianggap menentang pemerintah Siam.

Pada 16 Februari 1948, Jawatankuasa Perwakilan Orang-Orang Melayu Selatan Siam telah menghantar perutusan kepada Khuang Aphaiwong yang meminta Haji Sulong dan para pemimpin lain dibebaskan dari penjara.[11] Jawatankuasa tersebut turut meminta diadakan pungutan suara di wilayah-wilayah Selatan. Dua alternatif dicadangkan berada di dalam pemerintahan Thai atau menyertai Persekutuan Tanah Melayu.

Haji Sulong menjalani hukuman penjara selama empat tahun lapan bulan atau satu pertiga daripada hukuman asal di Penjara Bangkuang dalam Wilayah Nonthori. Haji Sulong dibebaskan pada 15 Jun 1952, dua bulan 25 hari lebih awal disebabkan oleh suasana yang tegang di Patani. Pada 13 Ogos 1954, Haji Sulong bersama anaknya Ahmad, Wan Osman Wan Ahmad dan Che Ishak Abbas pergi ke Balai Polis Songkhla atas jemputan Ketua Penyiasatan Polis Siam Bunlert Lert Pricha. Haji Sulong kemudiannya telah dibunuh oleh Polis Siam dan ditenggelamkan di luar Pantai Samila berhampiran Pulau Tikus pada malam yang sama di Laut Singgora atau Songkhla. Namun, disebabkan kehilangan saksi utama kes ini, akhirnya, Pihak Kementerian Dalam Negeri mengeluarkan kenyataan supaya menutup kes ini dengan dakwaan menyatakan Haji Sulong dan rakan- rakannya melarikan diri ke luar negara.

TENGKU MAHMUD MAHYIDEEN (GOLONGAN KERABAT DIRAJA)

Tengku Mahmud Mahyyideen merupakan anak bongsu Raja Patani yang terakhir iaitu Tengku Abdul Kadir Kamarudeen (1908-1954). Tengku Mahmud merupakan anak daripada isteri ketiga Tengku Abdul Kadir Kamarudeen iaitu Cik Maimunah yang berasal daripada Kelantan. Tengku Mahmud merupakan seorang pelajar yang cemerlang dan menerima tawaran biasiswa untuk melanjutkan pelajaran dalam bidang perubatan namun ditolaknya, jika tidak, beliau merupakan anak Melayu pertama yang menjadi doktor. Pada 5 Ogos 1933, Tengku telah dilantik menjadi Nazir Sekolah Melayu Kelantan dan kemudian pada 1938 menjadi Penguasa Pelajaran Kelantan.



MENYERTAI MISI KETENTERAAN BRITISH

Tengku Mahmud merupakan Tentera Sukarela negeri Kelantan (Kelantan Volunteer Force).[12] Namun, kemaraan Jepun menyebabkan tentera ini terpaksa berundur ke Singapura dengan British.Kemudian ke India dengan menaiki kapal S.S.Kuala.Di India, beliau telah ditugaskan di bahagian Propaganda dan Pengambilan di Kementerian Penerangan, New Delhi. Di sana beliau bertugas sebagai All-India Radio. Beliau terkenal sebagai “Harimau Malaya” dan “Raja Mopeng”.Di India juga beliau telah menubuhkan Force 136 cawangan Melayu. Seruan beliau untuk berjuang dengan Force 136 dan MPU (Malayan Planning Unit) yang bertanggungjawab membuat rancangan untuk menubuhkan gerakan terhadap Tanah Melayu bagi menentang Jepun.

Menurut Hj Mohd. Zain, Tengku sentiasa menyedari bahawa British juga penjajah sama seperti Jepun tetapi Jepun bertindak zalim terhadap penduduk Tanah Melayu. Beliau juga bukanlah bertujuan membantu penjajah British kembali bertapak dengan kukuhnya di Tanah Melayu.[13] Beliau berhasrat untuk menjaga kepentingan Tanah Melayu dan Patani. Namun begitu, beliau mempunyai rancangan masa depan yang tersendiri dalam perjuangan di wilayah-wilayah Patani di Selatan Siam. Menurut cadangan awal sekiranya ‘Operasi Zipper’ dapat dilancarkan sebagaimana dirancangkan beliau sudah boleh menubuhkan pasukan anti-Jepun dan anti-Siam dalam cawangan Force 136 di Patani yang berada di bawah pimpinan Tengku Abdul Kadir Petra yang akan mula bertindak.[14] Dalam Operasi Zipper, kawasan utara Tanah Melayu termasuk Patani akan menjadi sasaran tentera Berikat dan ini akan mengakibatkan Selatan Siam berada dalam kuasa British. Apabila hal itu terjadi Tengku akan meminta Liga Bangsa-Bangsa Bersatu untuk membebaskan Patani daripada Siam. Tambahan pula, British memusuhi Siam yang bekerjasama dengan Jepun.Namun, perancangan tersebut tidak tercapai kerana pengguguran bom Hiroshima dan Nagasaki.Malangnya pula, Perjanjian Perdamaian Inggeris-Siam pula telah ditandatangani pada 1 Januari 1946 telah melupakan amarah British terhadap Jepun. Tuntutan dan cadangan Tengku tidak dilayan oleh British atas alasan ingin menjaga hubungan dengan Siam.

Lantaran sangat kecewa dengan keputusan British, beliau telah nekad mengatur langkah politik. Semasa kerajaan British sedang berunding dengan Siam di Kandy, Sri Lanka, Tengku Mahmud menghubungi Tengku Kadir Petra, Tengku Abd Jalal dan beberapa pemimpin untuk mengemukakan bantahan kepada kerajaan British di Tanah Melayu. Pada 1 November 1945, rayuan dan bantahan dikirim kepada Perdana Menteri British agar membantu beliau melepaskan keempat-empat wilyah Melayu-Islam di selatan Siam daripada belenggu penjajah dan disatukan dengan Tanah Melayu. Salinan surat turut dihantar kepada Pegawai Tertinggi Angkatan Tentera Berikat dan Pegawai Kanan Hal-Ehwal British. Tengku menerima hampir setiap hari surat rayuan dan pengaduan daripada rakyat Patani tentang layanan buruk oleh pegawai Siam ke atas mereka.[15]

Berikutan meletusnya Perang Dunia Kedua, Tengku Mahmud Mahyideen menawarkan diri berkhidmat dengan pihak British bagi membantu beliau membebaskan Patani. Pada Februari 1943, beliau telah menyusun satu memorandum yang panjang lebar untuk digubal sebagai perundangan pentadbiran negeri-negeri Tanah Melayu dan memajukan memorandum tersebut kepada Sir R.O Winstedt untuk dicadangkan kepada Pejabat Tanah Jajahan di London.

Namun, Ketua Perwakilan Bangkok tidak bersetuju kerana mendakwa bahawa tindakan ini mengganggu hubungan British-Siam. Tindakan Tengku telah menimbulkan rasa kurang senang British kerana kononnya telah menyemarakkan sentimen anti-Siam dalam kalangan orang Melayu. Tengku dan pimpinan Patani telah diberikan amaran oleh para pegawai British agar tidak meneruskan penentangan. Tengku tetap nekad dengan membawa idea beliau untuk mendapat sokongan daripada pemimpin serantau. Beliau pergi menemui Tuan Haji Sulung, Haji Samsudin Mustafa dan Presiden Sukarno. Pada 16 Februari 1948, beliau menerima berita penahanan Hj. Sulong oleh tentera Siam. Beliau menghantar telegram kepada Perdana Menteri Siam bagi memprotes tindakan tersebut.Selepas penangkapan Tuan Haji Sulung, ramai orang Melayu Patani telah melarikan diri ke Kelantan. Setelah gagal mendapat sokongan British di Tanah Melayu Tengku menerusi sahabatnya, Miss Barbara Whittingham-Jones cuba dapatkan publisiti antarabangsa mengenai masalah Patani dengan menubuhkan Persatuan Patani yang bergerak menerusi paparan kebudayaan sebagai pengenalan untuk mendapatkan perhatian dunia.[16] Namun usaha tersebut gagal.

PENUBUHAN GABUNGAN MELAYU PATANI RAYA (GEMPAR)

Setelah gagal mendapatkan bantuan daripada British untuk membebaskan Patani daripada pihak Siam, orang Melayu Islam Patani yang tinggal di Tanah Melayu telah menubuhkan GEMPAR. GEMPAR telah ditubuhkan pada bulan Mac 1948 dan merupakan sebuah badan kebajikan. Matlamat tersirat di sebalik penubuhan GEMPAR adalah untuk membebaskan Patani dari belenggu pemerintahan Siam. Penubuhan GEMPAR adalah hasil inisiatif Tengku Mahmud Mahyideen, Haji Sulung dan Tengku Abdul Jalal yang bergabung bagi menghasut pihak luar agar terus memberi tekanan kepada kerajaan Thailand.

Matlamat penubuhan GEMPAR yang pertama adalah untuk menyatukan keempat-empat wilayah iaitu Patani, Yala, Setul dan Narathiwat sebagai sebuah negara Islam dan melepaskan semua orang Melayu di keempat-empat wilayah tersebut daripada penindasan, ketindihan, penghinaan dan penganiayaan ke atas diri masing-masing, agama dan bangsa. Matlamat kedua GEMPAR adalah mengadakan pemerintahan di dalam negeri yang bersesuaian dengan kemajuan dan pendirian kebangsaan yang bercirikan kemelayuan, adat resam orang Melayu dan agama Islam. Matlamat ketiga GEMPAR pula adalah untuk meninggikan taraf bangsa Melayu serta mutu kehidupan anak-anak negeri supaya setiap orang mahupun seluruh daripada anak negeri memperoleh setinggi-tinggi sifat kemanusiaan, keadilan, kebebasan dan alam pelajaran yang bersesuaian dengan tuntutan masa dan tamadun.

Melalui pertubuhan ini, GEMPAR dilihat telah berjaya meraih sokongan dan simpati dari Raja-raja Melayu Semenanjung Tanah Melayu. GEMPAR juga menerima sokongan daripada pelbagai pertubuhan seperti Kesatuan Rakyat Indonesia Semenanjung (KRIS), Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu (UMNO), Malay Nationalist Party (MNP), Parti Kebangsaan Melayu Cawangan Kelantan, Persatuan Melayu Singapura dan banyak lagi pertubuhan lain. Kesemua pertubuhan tersebut dan Raja-raja Melayu di Semenanjung telah menyatakan rasa simpati mereka terhadap nasib yang diterima oleh masyarakat Patani dan mereka juga menyokong perjuangan GEMPAR secara rasmi.[17]

GEMPAR juga telah mengecam Kerajaan Thai yang belum memperlihatkan tanda-tanda perubahan terhadap Bantahan Tujuh Perkara yang dituntut oleh umat Islam Patani. Ekoran daripada kecaman tersebut, pada 4 Mac 1948 telah berlaku perdebatan di parlimen Thailand. Perdana Menteri Thai telah mengakui bahawa terdapat tiga sebab utama yang menyekat tuntutan orang Melayu Patani. Antara sebabnya ialah penganiayaan oleh pegawai-pegawai kerajaan Thai yang tidak berpengalaman dan masalah korupsi yang berleluasa dilakukan dalam kalangan masyarakat Islam Patani, Dasar pentadbiran Thai sebelumnya berupa penekanan telah menghalang kebebasan beragama, walaupun telah dibatalkan tetapi masih meninggalkan kesan yang mendalam di hati masyarakat Islam Patani serta kebanyakan sekolah-sekolah yang terdapat di wilayah-wilayah Islam Patani selama ini cuma diajar dalam pengantar bahasa Siam dan bukannya bahasa Melayu.[18]

Berdasarkan pengakuan yang telah dibuat oleh Perdana Menteri Thailand tersebut, beliau seolah-olah sudah memahami masalah yang dihadapi oleh orang Melayu Patani sepatutnya merombak kembali dasar-dasar yang dilakukan di wilayah Patani, namun tiada sebarang perubahan dasar yang berlaku. Perjuangan GEMPAR dilihat akan berakhir apabila Kerajaan Thailand cuba untuk menyekat aktiviti GEMPAR serta pemimpin-pemimpin Melayu Patani dengan mengadakan perbincangan bersama kerajaan British untuk menyekat segala aktiviti orang Melayu Islam Patani di Tanah Melayu. Pada bulan November 1948, pejabat GEMPAR di Singapura telah diserbu oleh pihak polis Singapura dan kerajaan Inggeris telah mengharamkan pertubuhan GEMPAR bagi melumpuhkan perjuangan Patani. British juga telah mengarahkan supaya Tengku Mahmud Mahyideen supaya tidak aktif dalam penglibatan untuk memperjuangkan kemerdekaan Patani.

Secara ringkasnya, segala usaha-usaha yang dilakukan oleh Tengku Mahmod Mahyideen menemui kegagalan. Tengku Mahmod Mahyideen juga terpaksa akur dengan keadaan bahawa British tidak dapat membantu perjuangan orang Melayu Patani demi kepentingan politik antarabangsa. Patani telah menjadi permainan politik kuasa-kuasa besar. Namun begitu, beliau telah berjaya menarik perhatian dunia terhadap masalah umat Islam Patani dalam perjuangan nasionalisme mereka di Selatan Thailand termasuklah Patani.

KESIMPULAN

Dasar-dasar kerajaan Siam yang dijalankan terhadap masyarakat Patani ialah Konsep Asimilasi (Akta Pendidikan Rendah 1921) yang bermotifkan menggunakan bahasa Thailand dan mengelakkan penggunaan bahasa Melayu , Dasar Integriti Kebangsaan (Thesaphiban) pula bermotifkan menghapuskan kuasa raja-raja Melayu, dan Dasar Pemerintahan Kebudayaan bermotifkan menukar amalan kebudayaan masyarakat minoriti dan mengubahsuai tindak tanduk sosial seluruh penduduk. Keadaan tersebutlah yang menyebabkan wujudnya penentangan daripada golongan raja dan kerabat, dan golongan ulama yang terdiri daripada Tengku Abdul Kadir, Tengku Mahmud Mahyidden, dan Haji Sulong Al- Fatani. Antara usaha-usaha yang diambil oleh pejuang-pejuang tersebut adalah menghantar rayuan dan surat kepada British, melakukan pemberontakan, mengemukan “Tuntutan Tujuh Perkara”, menubuhkan pasukan Gerila, menyertai misi ketenteraan British, menubuhkan GEMPAR, dan lain-lain lagi. Walaupun mereka tidak mampu untuk mempertahankan identiti mereka tetapi mereka tetap mampu untuk membuka mata pihak British dan Siam tentang semangat perjuangan mereka dalam mempertahankan identiti mereka melalui usaha-usaha yang telah mereka lakukan. Selain itu, pejuang-pejuang tersebut juga berjaya menarik perhatian dunia terhadap masalah umat Islam Patani dalam perjuangan nasionalisme mereka di Selatan Thailand termasuklah Patani.






[1]Nik Anuar Nik Mahmad. (2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785-1954. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia. hlm. 15.


[2]Abdul Rahman Abdullah. (2009). Sejarahdan Tamadun Asia Tenggara: Sebelum dan Sesudah Pengaruh Islam. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd. hlm. 313.


[3]Farid Mat Zain dan Zulkarnain Mohamed. (2008). Muslim Selatan Thailand: Konflik dan Perjuangan. Selangor: Karisma Publications Sdn. Bhd. hlm. 8.


[4]Nik Anuar Nik Mahmud. ( 2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785- 1954. hlm. 51.


[5]Nik Anuar Nik Mahmud. (2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785-1954. hlm. 32.


[6]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat Islam Patani: Sejarah dan Politik. Shah Alam: Hizbi. hlm. 150.


[7]Ahmad Omar Chapakia. (2000). Politik Thai dan Masyarakat Islam di Selatan Thailand. hlm. 69.


[8]Ibid.


[9]Tajuddin Saman dan Ab. Manaf Haji Ahmad. (2006). Tokoh-Tokoh Agama dan Kemerdekaan di Alam Melayu. hlm. 98


[10]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat islam Patani :Sejarah dan Politik. hlm. 198.




[11]Nik Anuar Nik Mahmud. (2006). Sejarah Perjuangan Melayu Patani 1785-1954. hlm. 75.


[12]Ibid. hlm. 56.


[13]Ibid. hlm. 26.


[14]Ibid.


[15]Mohd. Zamberi Malek. (1999). Harimau Malaya: Biografi Tengku Mahmood Mahyideen. hlm. 105.


[16]Ibid. hlm. 144.


[17]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat Islam Patani: Sejarah dan Politik. hlm. 207.


[18]Mohd Zamberi A. Malek. (1993). Umat Islam Patani: Sejarah dan Politik. hlm. 208.