Pendahuluan
Isu
komunalisme sering kali dikaitkan dengan India, kerana secara realitinya,
komunalisme banyak berlaku di India yang mana sebuah negara demokratik sekular.
Komunalisme berlaku di India juga ada sebab-musababnya. Produk yang telah lahir
pada zaman moden, tumbuh dan berkembang sealiran dengan proses pemodenan itu.
Keadaan ini wujud setelah sistem nilai yang lebih cenderung kepada material.[1]
Sesetengah pengkaji ada mengatakan komunalisme di India merupakan gejala
daripada pertentangan kepentingan antara pelbagai golongan, puak dan kasta yang
diberi warna agama.
Perjuangan ke arah kemerdekaan India
dianggap sebagai titik tolak bercambahnya fahaman komunalisme. Orang Hindu dan
Islam dalam pasukan tentera British, bangun memberontak terhadap ketua mereka
dan kemudian satu penentangan terhadap penjajah British supaya keluar dari
India.[2]
Konflik antara masyarakat Hindu dan Islam sekian lama berlaku dan kemuncaknya
pemisahan sebahagian India menjadi Pakistan dan pertikaian mengenai Kashmir
berterusan sehingga hari ini. Zaman selepas merdeka mempelihatkan keadaan
perubahan nilai secara perlahan berlaku, terutama di kalangan kumpulan elit
yang cuba mendapatkan semula kepentingan politik dan ekonomi setelah terhalang
ketika di zaman penjajahan British. Keadaan menjadi bertambah buruk apabila ia
disokong, baik secara langsung ataupun tidak, oleh kuasa politik serta
mana-mana pemimpin pemimpin politik yang memerintah atau yang menjadi
pembangkang.[3]
Konsep Komunalisme
Commune
Commune bererti
‘sekumpulan manusia hidup bersama dan berkongsi kepentingan dan tanggungjawab”.
Encyclopaedia Britannica memberi
pengertian ‘sebuah bandar zaman pertengahan di Eropah Barat yang mendapat
pemerintahan sendiri bertaraf institusi perbandaran. Warganya mengangkat sumpah
untuk saling memberi perlindungan dan saling membantu. The Concise Oxford English Dictionary, mengertikan commune sebagai “sekumpulan manusia
hidup secara bersama dan berkongsi apa yang dimiliki dan bertanggungjawab” atau
“bahagian persempadanan Perancis yang terkecil bagi tujuan pentadbiran”.[4]
Daripada perkataan commune inilah
terbitnya perkataan komunisme (communism)
yang beerti sistem politik atau organisasi sosial berdasarkan kepada hak milik
bersama atau sehingga tercapai pengagihan yang adil harta kekayaan. Ia juga
digunapakai terhadap program dan pergerakan politik yang dicetuskan oelh
prinsip Marxisme-Leninisme, yang berusaha menjayakan organisasi sosial jenis
ini.
Pengertian komunalisme
Istilah
komunal yang dipinjam daripada bahasa Inggeris communal, bererti “kehidupan komunal”, atau “perkauman” atau dalam
hubungan dengan perkataan riots
bererti “rusuhan kaum”. Komunal juga merupakan satu perkara yang dilakukan
secara berkongsi atau dibuat oleh semua ahli masyarakat itu. Komunal dalam
pengertian conflict, membawa maksud
konflik yang terjadi antara masyarakat yang berbeza, terutamanya antara mereka
yang berlainan agama atau asal usul etnik. Ia juga merujuk kepada sesuatu yang
dikongsi bersama oleh sekumpulan orang. Individu atau kumpulan orang yang berfahaman
atau melakukan aksi komunal digelar komunalis (communalist). Komunalisme atau Communalism
bererti, "satu prinsip organisasi politik berdasarkan persekutuan
masyarakat" atau "amalan hidup bersama secara bermasyarakat"
atau "kesetiaan terhadap kumpulan etnik sendiri lebih besar daripada
masyarakat lain.
Oleh
itu, komunalisme memberi maksud, sekumpulan orang yang dengan kuat
mempertahankan hak etnik, agama, bahasa, budaya dan kepentingan masyarakatnya
semata-mata. Mereka juga meletakkan kedudukan masyarakat pada tahap paling
tinggi yang mengatasi kehendak individu.[5]
Individu, memberi pengaruh kepada masyarakat untuk bergerak ke arah
memperjuangkan suatu tujuan tertentu.
Masyarakat komunalistik
Masyarakat
yang komunal atau komunalistik merujuk kepada sesebuah masyarakat yang
mengamalkan kehidupan secara komunal dengan setiap anggota masyarakat berkenaan
saling membantu bagi menghasilkan output
sesuatu aktiviti. Ciri-ciri masyarakat ini, dari segi perburuhan merupaka
urusan secara kolektif, dan semua keuntungan dituntut dan diuruskan ketua
mereka. Dalam masyarakat komunalistik sebenar, kehendak dan aspirasi individu,
dianggap sebagai lanjutan daripada kehendak masyarakat, dan dikira sebagai
faktor kebajikan kepada masyarakat itu. Walaubagaimanapun, ini tidak bererti
aspirasi dan kehendak inidvidu diabaikan. Malahan, diserapkan dalam kehendak
masyarakat sebagai usaha holistik untuk memberi keutamaan kepada kepentingan
semua.[6]
Komunalisme
Komunalisme
adalah istilah pinjaman daripada bahasa Inggeris iaitu Communalism. Kamus The
Concise Oxford English Dictionary, memberi pengertian “satu prinsip
organisasi politik berdasarkanpersekutuan masyarakat” atau “kesetiaan terhadap
kumpulan etnik sendiri lebih besar daripada masyarakat lain”. Menurut Richard
Lambert, “komunalisme, kerana ia mewarnai tingkah laku politik dan pandangan
beorientasikan masyarakat, dalam keadaan itu tertonjol sebagai antisosial yang
serakah dan sosial yang bertindak balas.”[7]
Komunalisme merupakan perasaan yang ada pada sesetengah masyarakat yang
merasakan mereka tidak mendapat apa yang patut diperolehi dariapada
produktiviti yang mereka turut sumbangkan, lalu timbul perasaan takut yang
mereka diabaikan atau ditindas oleh masyarakat majoriti. Disebabkan itu, mereka
akan bertindak balas, saling memberi dan menerima manfaat, demi pengekalan
kehidupan mereka, dan sebagai usaha melanjutkan kewujudannya di kalangan
masyarakat lain.
Latar belakang
Komunalisme
Komunalisme
di India dapat jejaki lebih kurang seratus tahun sebelum India mencapai kemerdekaan.
Peperangan kemerdekaan India pertama pada 1857, dianggap sebagai titik tolak
bercambahnya fahaman ini. Pada peperangan tersebut, orang Hindu dan Islam dalam
pasukan bangun memberontak terhadap penjajah British supaya keluar dari India.
Walaubagaimanapun, British berjaya menundukkan pemberontakan tersebut, dan
selepas itu menyaksikan pemerintahan British di India, bercorak
"pecah-perintah" dan secara halus melaga-lagakan antara Hindu dan
Muslim. Dengan dasar seperti ini, pemerintahan mereka di India terus
berlanjutan hingga 100 tahun kemudian. Walaupun India telah merdeka namun
isu-isu komunalisme tidak•segera padam.
Peristiwa
itu menyebabkan berakhirnya empayar Mughal dan pentabiran Syarikat Timur India
British digantikan dengan Ketakhtaan British di bawah Queen Victoria. British menjamin kebebasan beragama, upacara
tradisi dan adat resam dipelihara dan orang India juga dijamin mendapat jawatan
tinggi negara tanpa pilih kasih.[8]
Pelbagai cara juga dilakukan British bagi meredakan ketegangan yang berlaku di
India contohnya isu sebuah negara merdeka untuk orang Islam adalah isu yang
disokong oleh British sendiri. Akibatnya, isu ini memperlihatkan pertelagahan
terus berlaku di antara orang Islam dan Hindu yang akhirnya melambatkan
perjuangan kebangsaan India dan British terus berkuasa.
Apabila
India mencapai kemerdekaan dan tertubuhnya negara Pakistan bagi orang Islam,
pertikaian antara orang Islam dan Hindu tetap berlaku sehingga selepas merdeka.
Hal ini demikian kerana selepas lahirnya Pakistan, Pakistan Timur pula berpecah
menjadi Bangladesh dan masalah majoriti-minoriti antara masyarakat Hindu-Islam
di India juga tidak menjadi lebih baik. Komunalisme ataua fahaman perkauman
yang dikaitkan dengan sesuatu kaum sering membawa kepada pertumpahan darah,
merupakan mimpi ngeri bagi sebahagian penduduk India.[9]
Dari
aspek sejarah, komunalisme timbul daripada perkara yang telah dilakukan
British. Orang Islam yang tidak memakan daging babi, manakala orang Hindu tidak
memakan daging lembu. Peluru senapang enfield
yang digunakan tentera british dikatakan dilumuri dengan kedua-dua lemak
binatang berkenaan bagi melicinkan daya tembakan. Disebabkan rasa terhina,
tentera India Muslim dan Hindu bangkit menentang British yang membawa kepada
pertumpahan darah.[10]
Peristiwa itu dikenali sebagai “Pemberontakan Sepoy 1857” yang merupakan titik
penentangan rakyat India terhadap British. Dasar pecah perintah yang diamalkan
British mneyemarakkan lagi komunalisme dengan segala akibatnya, sehinggalah
India mencapai kemerdekaan 1947.
Faktor-faktor
Komunalisme
Ekstremisme Agama
Isu
komunalisme merupakan isu agama oleh yang demikian faktor ekstremisme agama
merupakan faktor yang paling kritikal yang membawa kepada permasalahan
komunalisme ini. Perkara ini bukanlah sesuatu yang menghairankan jika melihat
kepada aspek demografi negara India itu sendiri. Hal ini kerana India merupakan
sebuah negara yang terdiri daripada masyarakat yang berbilang etnik serta
berlainan agama.[11]
Masalah mulai muncul apabila terdapatnya golongan yang bersikap melampau di
dalam aspek agama. Golongan ekstremisme agama ini yang mula menular di dalam
masyarakat menyebabkan jurang di antara dua penganut agama berbeza semakin luas
untuk mencapai keamanan hidup dan saling menghormati antara satu sama lain.
Walaupun India mempunyai penganut
agama yang berbeza-beza namun isu komunalisme lebih ketara melibatkan penganut
agama Hindu dan Islam. Hal ini disebabkan oleh beberapa faktor seperti agama
Islam yang berasal daripada Tanah Arab dan bukan agama penduduk asal India,
agama Islam dianggap agama para penakluk, perbezaan sifat kedua-dua agama iaitu
Islam sebagai agama yang sifatnya dianggap sangat berdoktrin manakala Hinduisme
agama yang tidak jumud.[12]
Pertentangan di antar kedua-dua agama ini diburukan lagi dengan adanya golongan
yang terlalu ekstrem di dalam beragama.
Ketaksuban agama ini menyebabkan
berlakunya pertumpahan darah kerana tiada tolak ansur dalam pengamalan agama.
Antara peristiwa-peristiwa yang berlaku akibat daripada konflik agama ini ialah
rusuhan yang berlaku di Srinagar berpunca daripada rambut suci Nabi Muhammad
S.A.W dicuri dari Masjid Hazarat Bal. Rusuhan tersebut turut merebak ke
Pakistan Timur dan Calcutta sehingga beribu-ribu orang Hindu menjadi pelarian.[13]
Meskipun rambut tersebut dapat dikembalikan oleh pihak yang berwajib, peranan
yang dimainkan oleh kumpulan fanatik Kahsmir sangat kritikal kerana menghasut
dengan mengatakan rambut tersebut tidak asli.[14]
Oleh yang demikian dapat dilihat bagaimana terdapat segolongan pihak yang
terlalu ekstrem menjadi agama memberikan impak yang sangat besar dan tindakan
pihak berkenaan menyebabkan jurang pertentangan menjadi semakin besar.
Selain itu,
peristiwa lain yang berkaitan dengan ketaksuban agama sehingga terjadinya
peristiwa pertumpahan darah ialah rusuhan di Washim dimana sekumpulan orang
Islam membaling batu ke arah perarakan keagamaan Hindu sehingga polis menembak
mati beberapa nyawa.[15]
Tambahan lagi, peristiwa di mana sekumpulan orang Islam menghalau lembu yang
dimiliki oleh sebuah kuil dan menghalau sekawanan lembu memasuki kawasan masjid
semasa orang Islam sedang menunaikan solat Hari Raya turut membawa kepada
pertumpahan darah dan kehilangan nyawa.[16]
Rusuhan ini telah merebak ke beberapa bahagian lain seperti Allahabad, Sambhal,
Aligarh, Gujarat, Jammu dan juga Kashmir. Hal ini semakin runcing apabila
seorang peguam Hindu telah mempetisyenkan suapaya Al-Quran diharamkan di
Mahkamah Rajasthan.[17]
Konflik
agama ini sebenarnya adalah manifestasi langsung daripada konsep yang
membahagikan masyarakat kepada Islam dan bukan Islam yang diperkenalkan oleh
penjajah British. Perkara ini menyebabkan jurang identiti semakin lebar dan
mendekatkan kedua belah pihak kepada pertentangan. Pertentangan ini yang
membawa kepada perasaan yang negatif di antara kedua-dua belah pihak sehingga
sampai kepada satu tahap yang kronik yakni rusuhan, menumpahkan darah dan
keganasan atas nama agama.
Namun
harus dijelaskan di sini bahawa sifat ekstremisme agama ini bukanlah berpunca
daripada ajaran setiap agama tersebut tetapi lebih kepada sifat penganut agama
tersebut. Perkara ini boleh dipecahkan kepada dua iaitu penganut agama tersebut
tidak benar-benar mengamalkan ajaran mereka masing dan yang kedua kepentingan
yang akan diperolehi oleh pihak tertentu dengan menggunakan agama sebagai sandaran.
Hal ini kerana meskipun terdapat sedikit pertentangan agama yakni sebagai
contoh isu penyembelihan lembu yang menjadi isu besar di antara masyarakat
Hindu dan Islam, tetapi hakikat yang sebenar adalah sikap penganut agama ini
sendiri yang tiada tolenrasi memburukkan lagi keadaan.
Lambang
ekstremisme agama ini dengan campur tangan politik yang keterlaluan tercermin
dalam peristiwa Ram Janmaboomi – Masjid Babri.[18] Isu
ini bukan isu agama semata-mata tetapi lebih kepada isu yang diwarnai oleh
fahaman politik melampau yang diapi-apikan oleh golongan yang cuba mengaut
keuntungan politik dengan menjadikan agama sebagai medium. Bukti-bukti ini
jelas menunjukkan bahawa pertentangan yang berlaku ini adalah disebabkan oleh
pengamalan sikap yang terlalu ketelaluan di dalam beragama.
Perbezaan Taraf Ekonomi
Selain
daripada agama, faktor ekonomi juga menyumbangkan kepada masalah komunalisme
yang berlaku di India selepas kemerdekaan. Hal ini kerana seperti mana
negara-negara bekas tanah jajahan yang lain sebaik sahaja kuasa kolonial
meninggalkan negara tersebut, masalah ekonomi dan sosial sering kali
“diwariskan” oleh kuasa penjajah. Perbezaan taraf ekonomi menyebabkan perasaan
komunal semakin menebal di dalam komuniti masing-masing.
Keadaan memperlihatkan bahawa selepas
kemerdekaan India, masyarakat Islam dan Hindu mempunyai kedudukan ekonomi yang
berbeza. Masyarakat Muslim dilihat lebih mundur berbanding dengan masyarakat
Hindu. Hal ini diakui sendiri akan Perdana Menteri India yang pertama iaitu
Jawaharlal Nehru.[19] Masyarakat Islam di India pada zaman awal
selepas merdeka sangat miskin dan mundur kerana ketinggalan di dalam bidang
ekonomi dan pendidikan. Keadaan ini membawa kepada satu imej bahawa masyarakat
Islam merupakan golongan minoriti. Masyarakat Islam juga dilayan dengan berat
sebelah dan ini menimbulkan perasaan tidak puas hati dan kebencian.[20]
Oleh itu pertentangan komunal ini berlaku apabila golongan minoriti yang serba
kekurangan tidak diberikan keadilan ekonomi serta dinafikan hak mereka. Malahan
para pemimpin Islam mendakwa rusuhan komunal yang berlaku adalah satu percubaan
untuk menghancurkan ekonomi masyarakat Islam.[21]
Walaubagaimana pun, masalah komunalisme
yang berlaku ketika zaman moden di India turut disebabkan penguasaan ekonomi
oleh golongan elit. Kehidupan yang berasaskan kasta ini wujud pada zaman
tradisional mulai berubah selepas India memasuki zaman moden. Hal yang demikian
menyebabkan golongan elit yang berkuasa memainkan peranan mencetuskan
pertentangan komunal, apabila kepentingan mereka terancam.[22]
Justeru itu penguasaan ekonomi yang diperolehi menerusi penguasaan politik akan
semakin kukuh jika masyarakat berpecah belah kerana sekurang-kurangnya golongan
elit ini akan kekal berkuasa di dalam komuniti mereka. Keadaan ini menyumbang
kepada keganasan etnik apabila pihak yang rakus untuk menguasai ekonomi
menggunakan orang yang tidak bersalah sebagai alat untuk kepentingan individu.[23]
Faktor-faktor lain.
Malahan
masalah komunalisme turut dipengaruh oleh beberapa faktor peyumbang lain
seperti isu bahasa. Masalah mula berlaku apabila kerajaan India mengistharkan
bahasa Hindi sebagai bahasa rasmi. Susunan penggunaan bahasa telah meletakkan
bahasa urdu yang menjadi bahasa utama masyarakat Islam di tempat yang terakhir[24]
menyebakan masyrakat Islam meminta supaya bahasa urdu dijadikan bahasa yang
kedua di India. Namun permintaan ini ditolak dan tidak dipersetujui oleh
penganut agama Hindu yang ekstrem. Hal ini kerana penganut agama Hindu ingin
menjadikan India sebagai sebuah negara Hindu. Perkara ini membawa menyumbang
kepada masalah komunalisme.
Hal
ini turut mempengaruhi aspek pendidikan apabila majoriti masyarakat Hindu
meminta bahasa pengantar di dalam pendidikan ditukar daripada bahasa Inggeris
kepada bahasa Hindi. Keadaan membawa kepada perasaan tidak puas hati masyarakat
lain. Hasil tindakan ini kepada demonstrasi secara senyap dalam masyarakat
awam.[25]
Aspek pendidikan juga diburukkan lagi dengan peranan “tangan-tangan” tertentu
yang memutarbelitkan fakta sejarah dan dimasukkan ke dalam dalam dasar dan
falsafah pendidikan negara.[26]
Namun hakikatnya masalah komunalisme
ini adalah masalah yang dimulai oleh pihak-pihak yang tidak rasional. Keadaan
ini telah memasuki fasa kritikal kerana pihak-pihak ini mempergunakan segala
macam isu untuk dijadikan pemangkin menyemarakkan lagi kebencian di antara
kedua-dua belah pihak.
Perbezaan Ideologi
Politik
India
mempunyai parti politik yang banyak dan terdiri dari pelbagai ideologi. Parti
utama, iaitu mempunyai majoriti pengikut yang besar serta pernah membentuk
kerajaan di negara India dikenali sebagai Parti Kebangsaan India. Perubahan
parti di India seringkali berlaku dan juga membawa implikasi yang besar dalam
sistem pemerintahan negara India. Hal ini disebabkan berlaku juga perubahan
dalam ideologi pemerintahan tersebut. Sejak mencapai kemerdekaan pada 1947,
hinggalah era moden, India didapai seringkali berubah parti pemerintahannya.
Keadaan ini membayangkan situasi tahap demokrasi yang berlaku di negara
tersebut. Sejarah politik India selepas merdeka banyak dipengaruhi oleh
parti-parti tersebut.
Umat
Islam dan Hindu di India walaupun daripada ras dan kaum yang sama namun mereka
telah menganggap bahawa mereka daripada dua ras yang berlainan. Kesatuan
berdasarkan bangsa kaum tidak wujud disini tetapi yang wujudnya ialah kesatuan
agama. Mereka menganggap mereka daripada dua kaum iaitu kaum Islam dan kaum
Hindu. Perbezaan mereka ialah daripada segi pertuturan bahasa Islam menganggap bahasa Urdu sebagai bahasa
nasional mereka manakala masyarakat Hindu pula menganggap bahasa Hindi sebagai
bahasa mereka.
Pada
tahun 1885,Kongres Kebangsaan India
(INC) telah ditubuhkan atas kesedaran rasa nasionalisme rakyat India.Sayyid
Ahmad Khan telah menjauhkan diri dari gerakan ini dengan alasan bahasa yang
dipakai Kongres terhadap pemerintah Inggeris kurang sopan.[27]Umat
Islam kehilangan kuasa sehingga bahasa kerajaan Islam iaitu Urdu mula
dipinggirkan oleh British dan mula menggunakan bahasa Hindi sebagai bahasa
kerajaan, ini telah menimbulkan kebimbingan dalam kalangan masyarakat Islam
yang sudah sedia terpinggir itu. Dalam kekalutan ini, umat Islam telah
menubuhkan Liga Muslim pada tahun 1906 yang bertujuan melindungi kepentingan
mereka sendiri .Liga Muslim merupakan gerakan yang menyatukan seluruh umat
Islam kearah menuntut keadilan kesamarataan seluruh umat Islam.[28]
Permainan politik British, timbul
pertentangan antara Hindu-Muslim dan antara INC dengan Liga Muslim. Pertikaian
dan perundingan yang berlaku antara ketiga-tiga pihak, akhirnya mewujudkan
sebuah negara Pakistan yang dituntut oleh Liga Muslim. Sedangkan di pihak INC,
merasakan Hindustan akan lebih kuat dan stabil kerana tidak ada lagi Liga
Muslim yang mengganggu kuasa politiknya.[29]
Apa yang dapat dibayangkan masalah yang mendepani para pemimpin nasional India
pada masa itu ialah pertentangan komunalisme.Sehubungan dengan itu dasar ini
telah menimbulkan rasa tidak puas hati para pemimpin-pemimpin Kongres di
Calcutta dan juga dasar ini disyaki sebagai satu strategi melemahkan kekuatan
pemimpin dari Benggal yang bergiat aktif dalam INC. [30]
Komunalisme menghantui arena politik
India dengan kemunculan anasir tertentu yang memainkan isu politik yang tidak
rasional. Antaranya kempen untuk menubuhkan negara Hindu India (Hindu rashtra) dan sentimen komunal dengan
menggunakan agama untuk kepentingan politik seperti mengarak simbol agama
sepanjang jalan yang dilalui bagi mengerah sokongan rakyat awam terhadap
ideologi politik yang diperjuangkan. Tindakan ini memburukkan hubungan kaum dan
penganut Hindu-Muslim, bukan sahaja di India tetapi juga di negeri-negeri benua
kecil India yang lain seperti Pakistan dan Bangladesh. Ini mudah mengerti
kerana mereka berasal daripada rumpun bangsa, bahasa dan budaya yang sama.
Perbezaan
fahaman serta ideologi politik antara kedua parti Kongres Kebangsaan India
dengan Liga Muslim telah membawa kepada ketegangan kaum antara Hindu dan
Islam.Kedua-dua parti ini bersaing dalam mendapat kepercayaan rakyat serta
pembebasan India sehingga melakukan apa sahaja untuk menang dalam pilihanraya
India.Keadaan inilah yang membawa ketegangan antara kedua kaum ini.
Politik Penjajahan
British
Idea
pembahagian Bengal kepada 2 wilayah oleh Lord Curzon pada Oktober 1905[31]
telah menaikkan kemarahan masyarakat Hindu terhadap penduduk Islam di
Bengal.Curzon merasakan Bengal merupakan wilayah yang sngat besar dan ini
menyukarkan pihak British untuk menjalankan pentadbiran dengan
berkesan.Walaubagaiamapun,pembahagian Bengal ini bertujuan untuk menempatkan
golongan Muslim di sebuah wilayah yang mejoritinya terdiri daripada orang-orang
Islam.Hal ini adalah disebabkan oleh kesetiaan yang telah ditunjukkan oleh
orang Muslim terhadap pentadbiran British serta tindak balas British terhadap
kelompok Benggali Babu yang telah menentang pentadbiran mereka[32].
Kebajikan kaum Muslim ini telah
dititik beratkan oleh British hinggakan ,mereka memberikan sokongan penuh
kapada pembentukan sebuah wilayah yang mejoritinya terdiri daripada orang Islam.Golongan
Muslim sangat menghargai idea yang dicetuskan oleh Curzon ini manakala di pihak
penganut Hindu pula mengkritik tindakan ini,kaum Muslim pula membalas dengan
menentang segala bentuk bantahan terhadap pembahagian Bengal ini.Masalah ini telah berlanjutan sehinggalah pada Ogos 1947
secara rasminya wilayah Bengal telah dipisahkan kepada dua bahagian iaitu
Bengal timur dan barat.Bengal timur diserahkan kepada kaum Muslimyang menjadi
mejoriti penduduk di situ.
Golongan Hindu terpaksa menerima
hakikat pemberian wilayah Bengal timur kepada golongan muslim walaupun mereka
membantah secara keras idea ini.Hal ini telah menambah lagi perasaan benci
terhadap kaum Muslim kerana pihak British lebih memihak kepada mereka.
Pada 1858, apabila kedudukan British
mula teguh di India, mereka mula bermain dengan melaga-lagakan India menentang
satu sama lain seperti raja menentang rakyat,Hindu menentang Islam dan
kasta tinggi menentang kasta
rendah. British telah menggunakan dasar "pecah dan perintah" dalam
mentadbir India. Dasar “pecah dan perintah” British pada 1888 ketika
persidangan sesi keempat Congressdi
Allahabad iaitu menunjukkan British menyebelahi Muslim bagi mengecewakan Congress yang sedang meraih sokongan
daripada segenap lapisan masyarakat.[33]
Oleh itu, British mula menyuntik jarum “pecah dan perintah” untuk melemahkan Congress dengan menghasut Muslim supaya
tidak menyokongnya. Polisi anti-Muslim sebelum ini berubah kepada anti-Hindu
Kerajaan British melakukan tugas
memecah belahkan masyarakat India dalam dua peringkat iaitu pertama, mereka
memuaskan hati orang-orang Hindu kemudian
giliran umat Islam pula.
Pada peringkat pertama,British
menggalakkan golongan Brahmin untuk memilih pendidikan moden kerana kemiskinan
yang dilanda oleh golongan tersebut dan dapat membuka peluang pekerjaan baru
terhadap mereka.Brahmin mula mendapatkan tempat yang penting dalam masyarakat
moden.Pada tahun 1900, Sir William Lee, seorang pegawai penting dalam Kerajaan
Bombay dan Kerajaan India, berkata Brahmin telah mendominasi dalam Perkhidmatan
Awam semasa 1869-1899 serta pengaruh yang semakin meningkat dan tahan lebih
dalam komuniti Hindu.[34]
Peringkat kedua pula, British
menjauhkan umat Islam dari agama Hindu dengan cara yang sangat licik dan
terancang. Islam sentiasa mempunyai dendam atas kehilangan kedudukan dominan
mereka. Mereka mendapati diri mereka cacat untuk bersaing dengan orang-orang
Hindu, terutamanya Brahmin, dalam pekerjaan moden dan peluang pekerjaan. Mereka
juga membangunkan perasaan takut dalam golongan Islam jika dikuasai oleh
majoriti komuniti Hindu.[35]
Perancangan licik yang diatur oleh
pihak British ini telah mengaburi mata kedua-dua belah Hindu dan Islam untuk
mewujudkan masalah perkauman. Dasar memecahkan satu golongan dengan menggunakan
golongan yang lain, digunakan kerana British begitu bimbang dengan suara
nasionalisme Hindu yang mula bangkit menentang British seperti Tilak yang
memimpin Congress untuk membentangkan
satu resolusi menuntut pemerintahan sendiri pada 1906.[36]
Dasar “pecah dan perintah” dikatakan menjadi pegangan British seawal 1821.
Peristiwa-Peristiwa
Komunal
Penentangan
komunal di India semakin menjadi-jadi selepas India telah mencapai kemerdekaan
pada 15 Ogos 1947 daripada pihak British dan perpisahan antara Pakistan.
Pertentangan komunal ini masih berterusan berlaku antara dua kaum iaitu Muslim
dan Hindu sehingga menyebabkan pelbagai peristiwa berdarah diantara dua pihak
ini sehingga menyebabkan kecederaan dan kematian diantara dua pihak tersebut.
Peristiwa rusuhan besar-besaran yang pertama berlaku antara Hindu dan Muslim di
post-Partition India meletus di
bandar Jabalpur di negeri Madhya Pradesh pada 1962.[37]
Rusuhan ini dikaitkan dengan kemunculan kelas kecil usahawan Islam yang berjaya
mencipta persaingan ekonomi baru antara masyarakat Hindu dan masyarakat Muslim.
Peristiwa ini bermula apabila seorang perempuan Hindu dan lelaki Muslim yang
kahwin lari. Banyak spekulasi yang timbul berkaitan isu ini dan telah
mendatangkan prejudis antara kaum. Walupun begitu, sebab utamanya ialah
disebabkan lelaki muslim itu merupakan anak kepada peniaga bidi yang mengawal
industri bidi di Jabalpur yang menyebabkan para pesaing Hindu dalam perniagaan
bidi sakit hati dan membuat fitnah sehingga menyebabkan berlakunya rusuhan.[38]
Bermula daripada peristiwa ini penentangan komunal antara dua buah kaum ini
sentiasa berterusan dan agak sukar untuk dikekang.
Selain
itu, terdapat lagi peristiwa besar-besaran yang berlaku seperti peristiwa “Bombay Bhiwandi Riots” pada tahun 1984.[39]
Rusuhan ini telah tercetus di Bombay, Bhiwandi, Thane, Kalyan, dan Bhayander
(Maharashtra). Peristiwa ini telah meninggalkan parut yang mendalam kepada
memori rakyat India. Suasana perkauman telah tegang di rantau ini sejak April
1984. Bal Thackeray iaitu pemimpin Shiv Sena telah memutuskan untuk membentuk ‘United Hindu Front’, yang terdiri
daripada beberapa organisasi dan dikenali sebagai Hindu Maha Sangh. Semasa satu
mesyuarat Maha Sangh yang diadakan di Bombay pada 21 April, Thackeray
mengatakan masyarakat Islam sebagai pencetus masalah yang perlu dihapuskan.[40]
Pada 13 Mei, akhbar Urdu Akhbar-e-Alam telah memutarbelitkan ucapan Bal
Thackerays, sekali gus menyebarkan khabar angin bahawa beliau telah menghina
Nabi Muhammad. Kaum Muslim telah bertindak menganjurkan demonstrasi. Sebagai
tindak balas, Shiv Sena dipanggil untuk bandh atau melakukan mogok di
kawasan-kawasan yang berlainan di Bombay pada 16 Mei. Keganasan meletus pada
Bhiwandi dan merebak ke Kalyan, Thane dan Bombay.
Antara
Peristiwa penentangan komunal yang lain secara besar-besaran yang berlaku ialah
perobohan Masjid Babri di Ayodhya pada 6 Disember 1992.[41]
Peristiwa ini merupakan satu peristiwa berdarah diantara kaum Muslim dan Hindu
yang mendapat perhatian dan kecaman ramai samada dalam atau luar negara. Masjid
Babri telah dibina pada abad ke-16, ia telah menjadi pertikaian di antara
penganut Islam dan Hindu. Dikatakan Masjid ini telah dibina di atas tempat
kelahiran Rama. Dalam manuskrip Hindu Brahma Purana menyatakan bahawa Ayodhya
merupakan salah satu daripada 6 bandar suci bagi agama Hindu. Oleh sebab ini,
masjid yang didirikan di tapak itu harus dihancurkan untuk dibangunkan sebuah
kuil bagi Rama.
Pada
6 Disember 1992, beribu-ribu penganut Hindu yang ekstrimis dan agresif
merobohkan Masjid Babri walaupun tidak dibenarkan Mahkamah Agung India. Mereka
dihasut oleh pemimpin politik terutama daripada Parti Bhartiya Janata (BJP)
yang mahu berkuasa di India.[42]
Kaum Muslim terpaksa mempertahankan masjid tua itu daripada dirobohkan.
Peristiwa ini menyaksikan kaum Hindu yang bersenjata dengan ghairah merobohkan
Masjid Babri sambil berteriak “Kematian bagi Muslim”. Dalam peristiwa berdarah
tersebut, seramai 1700 orang kebanyakannya penduduk Islam terkorban dan 5000
orang cedera kerana mempertahankan Masjid tersebut. [43]
Bermula
daripada peristiwa perobohan Masjid Babri ini, banyak lagi peristiwa yang
berlanjutan hasil tindak balas dan tidak kepuasan hati pihak-pihak yang
terlibat. Fasa kedua rusuhan Bombay bermula pada 6 Januari 1993. Walaupun fasa
pertama rusuhan pada bulan Disember 1992 adalah hasil daripada tindak balas
spontan oleh perusuh Islam yang telah menimbulkan kemarahan oleh perobohan
Masjid Babri. Sejak rusuhan Disember 1992, suasana kekal tegang di bandar.
Penyebab serta merta bagi rusuhan belum ditubuhkan dengan jelas. Ada yang
menyatakan bahawa empat Hindu Mathadi pekerja telah dibunuh oleh umat Islam di
kawasan Dongri pada 5 Januari, manakala pendapat lain menyatakan bahawa
keganasan yang bermula di Bazar Bhendi, Null Bazar, dan kawasan Mohammad Ali
Road berikutan penyebaran khabar angin bahawa dargah Muslim (kubur seorang wali
Islam) telah dirosakkan oleh penganut Hindu. Kemudian, sebuah keluarga Hindu
keseluruhan (termasuk seorang gadis cacat) telah dibakar hingga mati di kawasan
Jogeshwari pada 8 Januari.
Peristiwa-peristiwa
ini menerima publisiti besar daripada akhbar dan telah digunakan oleh
pertubuhan-pertubuhan Hindu untuk mewajarkan serangan ke atas umat Islam.
Aktivis Shiv Sena telah menghasut untuk melakukan Insiden Revenge dengan melakukan kebakaran, rompakan, pembunuhan, tikaman,
rogol dan kemusnahan tempat-tempat agama. Keadaan ini berlarutan sehingga 20
Januari. Dalam kedua-dua fasa rusuhan di Bombay "pada bulan Disember 1992
dan Januari 1993" mengikut laporan Suruhanjaya Srikrishna mendakwa bahawa
rusuhan telah mengambil lebih daripada 1,500 nyawa.
Selain
itu, Peristiwa terkini penentangan komunal berlaku di Gujerat pada tahun
2002. Keadaan di Gujarat menyaksikan
salah satu kes yang paling teruk keganasan besar-besaran dalam sejarah India.
Walaupun, kerajaan melaporkan kira-kira 850 kematian, ianya mungkin lebih
daripada dua ribu orang, kebanyakannya orang Islam.[44]
Setiap laporan mengenai peristiwa-peristiwa ini menunjukkan bahawa rusuhan itu
adalah terancang dan ditaja oleh BJP yang diterajui pentadbiran Gujarat dan
ketua menteri, Narendra Modi.
Keganasan
itu dinyalakan pada 27 Februari oleh serangan di Godhra (Gujarat) pada kereta
api yang membawa penganut Hindu dan sevaks kar yang kembali dari Ayodhya (Uttar
Pradesh) di mana mereka telah menawarkan sokongan untuk kempen untuk membina
kuil Ram di tempat yang Babri Masjid dimusnahkan. Peristiwa ini dikatakan
bermula apabila satu keretapi, Sabormati Express, yang dinaiki oleh penganut
agama hindu yang kembali daripada demonstrasi di Ayodya, pada 27 Februari 2002
telah dibakar di stesyen keretapi Godhra, Gujarat India.[45]
Kejadian ini telah meragut nyawa 59 Penganut Hindu. Penganut Hindu telah
mendakwa ianya dilakukan oleh orang Islam setempat.
Penganut Hindu telah keluar beramai-ramai dan
telah membunuh dengan kekejaman luar-biasa terhadap lebih 2000 orang Islam.
Perusuh Tentera aktivis dari VHP itu, Bajrang Dal, RSS dan BJP tiba dengan trak
di kawasan Muslim, menyasarkan isi rumah Muslim dengan tepat seperti militia.
Mereka menggunakan senarai pengundi dari Ahmedabad Municipal Corporation untuk
mengenal pasti rumah-rumah orang Islam.[46]
Pihak polis enggan campur tangan, setelah menerima pesanan tidak memberi
bantuan kepada masyarakat Islam. Polis, sebenarnya, mengambil bahagian dalam
beberapa serangan, aktif bersubahat dengan penjenayah Hindu. Kekejaman itu
termasuk penyembelihan beramai-ramai, lebih 800 wanita dan anak gadis dirogol
dengan kejam, dibakar hidup-hidup (sebahagiannya dilumpuhkan pergerakkan
terlebih dahulu), badan dikerat-kerat hidup-hidup dan berbagai lagi.
Kesan Komunalisme
Terhadap India
Kesan dari Sudut
Sosiopolitik
Komunalisme
telah membawa pelbagai kesan kepada aspek terhadap negara India. Salah satu
aspek yang ingin dibincangkan ialah terhadap aspek sosiopolitik. Komunlisme
berkembang tumbuh berkembang dalam politik harian yang menyerlahkan identiti
masyarakat di mana-mana sahaja. Saat paling dramatik ialah apabila terancana
perhimpunan awam yang besar seperti perarakan, hebahan media dan pilihan raya
yang melibatkan masyarakat yang meluas. Hal ini sering menimbulkan masalah dan
cabaran kepada kuasa di negara India yang meletakkan asasnya pada demokrasi
berperlembagaan.[47]
Kemuncak kempen ini ialah pada 6
Disember 1992 apabila menyaksikan khalayak Hindu yang bersenjata dengan ghairah
merobohkan Masjid Babri sambil berteriak “Kematian bagi Muslim”. Sewaktu
serangan ini dilakukan, dianggarkan seramai 1700 orang yang kebanyakannya telah
syahid dalam rusuhan tersebut. Selain itu, pada Mac 1993, puak pelampau Muslim
yang dilaporkan dibantu oleh agensi perisikan Pakistan membuat tindak balas
dengan menyerang serentak dan menggunakan bom telah membunuh seramai 300 orang
awam.[48]
Masjid Babri pada masa peristiwa itu berlaku berada dibawah timbang tara
mahkamah bagi menyelesaikan tuntutan masyarakat Hindu dan Islam. Peristiwa
pertikaian terhadap tapak masjid ini telah tergantung sekian lamanya.
Persidangan berkaitan perbicaraan masjid ini telahpun berlangsung pada tahun
1885 dan hakim yang mengendalikan perbicaraan tersebut telah berkata “adalah
malang sekali sebuah masjid yang yang telah dibina atas tanah yang dianggap
suci oleh penganut Hindu. Akan tetapi, kerana ianya telah berlaku selama 356
tahun yang lalu adalah terlalu lewat untuk diambil tindakan atas ketidakpuasan
hati perayu”[49]
namun begitu, golongan sekular memandang peristiwa meruntuhkan Masjid Babri
sebagai kebangkitan komunalisme Hindu di bawah bendera Vishwa Hindu Parishad (Majlis Hindu Sedunia)[50].
Peristiwa meruntuhkan Masjid Babri
di Ayodhya di antara kesan komunalisme terburuk yang dialami oleh India di
zaman moden ini. Pihak pentadbiran setempat telah membenarkan beribu-ribu
membawa Ram Shilas ke Ayodhya dari
seluruh ceruk India. Mereka juga turut membenarkan perletakan batu asas
beberapa hari sebelum pilihan raya Lok
Sabha diadakan pada bulan Disember bagi mendapatkan undi penganut Hindu.
Larangan dikeluarkan kemudiannya dan pembinaan atas plot yang dipertikaikan
telah dihentikan. Tindakan ini telah meredakan kemarahan pengundi Islam. Sekali
lagi Kerajaan V.P. Singh membenarkan L.K. Advani mengadakan perarakan Rath Yatra[51]
(Perarakan Berkenderaan). Perararakan ini telah dilakukan secara besar-besaran
pada 25 September 1990. Perarakan bermula dari Somnath yang terletak di
persisiran Gujerat yang meliputi 10,000 km melalui lapan buah negeri selama 35
hari sehingga tiba di Ayodhya pada 30 Oktober 1990. Dalam perjalanannya,
perarakan melalui Delhi dan lain-lain bandar untuk menarik sokongan massa.[52]
Dalam situasi politik India yang
telah lari daripada landasan sekular seperti yang dimaktubkan dalam
perlembagaan India, kedudukan keharmonian sosial masyarakatnya seumpama “telur
dihujung tanduk”. Sesuatu isu dengan mudah dieksploitasi menjadi rusuhan
komunal. Para pemimpin politik yang memerintah bukan sahaja mengamalkan
sekularisme dalam pemerintahan malahan menganggap sekularisme di India sekarang
sekularisme “ala Congress” atau “pseudo secularisme”. Mereka tidk
berusaha bersungguh-sungguh untuk meredakan ketegangan komunalisme malahan
dianggap telah membentuk “elite
conspiracy” bagi mencetuskan rusuhan komunal bagi kepentingan politik dan pengekalan kuasa untuk memerintah. [53]
Kesan dari sudut
Sosioekonomi
Salah satu menyebab utama timbulnya
penentangan komunal selepas India merdeka ialah ketidakseimbangan ekonomi di
samping perbezaan agama-budaya dan konflik kelas atasan masyarakat Hindu dengan
Muslim. Orang Islam di India amat miskin dan mundur.[54]
Pada Rusuhan komunal berlaku di daerah
Buldana, Maharashtr pada 26 April 1999 iaitu rumah kedai, hotel dan kediaman
yang dimiliki oleh masyarakat Islah dijarah dan dibakar. Mereka mengalami
kerugian yang banyak. Begitu juga keesokan harinya, rusuhan berlaku di Shahabat
daerah Rampur, U.P. pada hari perarakan tazia telah mengakibatkan sebanyak 51
buah rumah kedai dijarah dan dibakar telah menyebabkan seramai orang cedera parah.[55]
Sepanjang pemberontakan komunalisme
ini berlangsung, banyak kekacauan telah berlaku yang membawa kepada pembakaran
rumah kedai dan juga tempat kediaman. Keadaan ini bukan sahaja telah meragut
nyawa penduduk kampung, namun turut memusnahkan mata pendapatan pencarian
masyarakat tempatan tersebut. Umpamanya rusuhan yang berlaku di Gujerat pada 27
dan 28 Februari 2002 dilaporkan telah memusnahkan sebanyak 700 buah banguanan
keagamaan dirobohkan atau rosak teruk. Daerah Ahmedabad, Baroda, Mehsana dan
Panchmahal merupakan kawasan yang paling teruk terjejas meliputi keseluruhan
kawasan utara dan tengah Gujerat. Terdapat beberapa anggaran mengenai kerosakan
harta benda tetapi pada umumnya dianggarkan sebanyak Rs. 10 juta termasuk yang
dicuri dan dibakar. Selain itu juga, ratusan keluarga Muslim tinggal sehelai
sepinggang. Keadaan ini menyebabkan kekacauan berterusan selama sehingga 5
tahun.[56]
Kesan dari Sudut
Kemasyarakatan
Kemuncak
fahaman komunalisme berlaku perpecahan negara menjadi negara India dan
Pakistan. Keadaan ini telah menyaksikan pertumpahan darah dan kehilangan nyawa
ribuan manusia yang tidak berdosa, perpindahan dan pertukaran manusia seperti
kawanan haiwan dari satu negeri ke satu negeri yang lain. Selain itu juga
berlaku kesengsaraan dan ketidakstabilan adalah amat besar. Sejuta orang
terbunuh berikutan dengan pemisahan benua kecil india dan pengalaman ini
terpahat dalam hipunan ingatan kedua-dua masyarakat.[57]
Banyak laporan penyaisatan
disediakan termasuk daripada National Human Right Commission. Dicatatkan
sebanyak 30 laporan disediakan oleh pelbagai jawatankuasa dan merupakan jumlah
yang telah memecahkan rekod lain-lain rusuhan setakat ini. Rekod berkenaan
memperihalkan berkenaan pembunuhan beramai-ramai sebelah pihak dan bukan
rusuhan yang biasa berlaku. Rusuhan ini merupakan sejarah hitam yang telah
tersurat di dalam lembaran sejarah India sebagai pembunuhan beramai-ramai yang
paling buruk yang pernah berlaku.[58]
Hal ini semestinya meninggalkan kesan yang mendalam dan berpanjangan dari sudut
hubungan sosial dan budaya dalam kalangan masyarakat India.
Kesan dari Sudut
Keharmonian Beragama
Sebelum
tercetusnya rusuhan komunalisme, keadaan masyarakat yang beragama Hindu dan
yang beragama Islam adalah berada dalam keadaan harmoni. Sebagai contoh,
pemimpin Hindu dijemput memberikan ucapan di masjid Sonepur Bombay dan masjid
Nakhoda di Calcutta. Begitu juga masyarakat Hindu dan Islam di Patnakhali
Benggal menunaikan sembahyang di Kuil dan masjid tempatan masing-masing.
Keadaan ini merupakan suatu gambaran keharmonian yang terjadi atas kefahaman
dan kesatuan tekad untuk sesuatu tujuan tertentu.[59]
Namun, hakikat sebenar telah berubah
menjadi malapetaka dan kemusnahan besar apabila pemimpin gagal memainkan
peranan sebagai penyatu tetapi lebih mementingkan kepentingan masyarakat yang
mereka wakili. Keadaan ini terjadi apabila India dan Pakistan memperoleh
kemerdekaan. Kedua-dua pemimpin setiap agama ini gagal berdiskusi dan
bersepakat dalam menyatukan antara masyarakat Hindu dan Islam walaupun negara
mereka telah memperoleh kemerdekaan. Tempat ibadat bukan lagi menjadi tempat
penyatuan malah telah berubah menjadi tempat pertikaian dan tempat pertumpahan
darah. [60]
Pemusnahan tempat ibadat sesuatu
masyarakat sepatutnya tidak dibiarkan berlaku sebaliknya patut dicegah dengan
segala kuasa yang ada. Kepelbagaian agama di India tidak lagi menampakkan ketundukkan
dan ketaatan hamba kepada kuasa yang maha berkuasa. Keadaan ini ditambah lagi
apabila manusia sanggup berkorban nyawa apabila tempat ibadat telah dicerobohi.
Manakala, pihak yang teraniaya atas dasar agama dan pemusnahan tempat beribadat
telah menyebabkan telah tertanamnya kesan yang mendalam dan seterusnya
tercetusnya perbalahan agama dan rusuhan antara pihak komunal tersebut.[61]
Daripada
peristiwa rusuhan yang dilaporkan, banyak masjid dan perkuburan diruntuhkan dan
bangunan diratakan seperti dalam rusuhan komunal yang berlaku dalam tahun 2002.
Sesetengah tafsiran menyatakan sebanyak 700 bangunan agama diruntuhkan atau
rosak teruk. Kawasan tersebut termasuklah daerah Ahmedabad, Baroda, Mehsana dan
Panchmahal merupakan daerah yang paling teruk terjejas. Keadaan ini menyebabkan
ratusan keluarga Muslim tinggal sehelai sepinggang.
Kesimpulan
Secara
keseluruhan dapatlah dilihat bahawa isu komunalisme yang berlaku di India itu
telah memberi kesan yang amat besar kepada Negara berikut. Antara kesan yang
paling besar ialah perpecahan negara India sehingga tertubuhnya sebuah negara
Islam Pakistan dan daripada negara Pakistan pula tertubuhnya negara Bangladesh.
Hal ini menampakkan satu kelompok ingin menguasai sesuatu tempat demi
kepentingan diri dan bukannnya memikirkan kepentingan masyarakat secara adil
dan bersama. Walaupun India telah mencapai kemerdekaan pada 15 Ogos 1947,
pertentangan komunal masih berterusan berlaku antara dua kaum iaitu Muslim dan
Hindu sehingga hari ini. Fenomena zaman moden yang telah mengubah tradisi
kehidupan secara harmoni kepada kehidupan
berkepentingan sendiri dan kumpulan yang diwakili menyemarakkan lagi
pertentangan Komunal. Ringkasnya, komunalisme di India adalah suatu gejala
zaman moden yang sengaja dicetuskan oleh pihak yang berkepentingan politik,
ekonomi dan etnik dengan menggunakan perbezaan agama sebagai puncanya untuk
mencetuskan huru-hara di bumi India.
[1]Md. Afandi Awang.(2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 1.
[2]M. Rajantheran, Md.
Afandi. Nasionalis Atau Komunalis: Sir
Syed Ahmad Khan Dan Mahatma Gandhi Dalam Sejarah Moden India dlm Jati,
Bilangan 9, Disember 2004. Hlm. 89-109.
[4]Md. Afandi Awang.(2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 13
[5]M. Rajantheran, Md.
Afandi. Nasionalis Atau Komunalis: Sir
Syed Ahmad Khan Dan Mahatma Gandhi Dalam Sejarah Moden India dlm Jati,
Bilangan 9, Disember 2004. Hlm. 89-109.
[6]Md. Afandi Awang.(2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. hlm. 14
[7]S. Madhusoodanan Nasir.
(1993). Communalism: A Threat to National
Integration, dalam N.S. Gehlot (ed.) Politics
Of Communalism And Secularism. New Delhi: Deep & Deep Publications.
Hlm. 141.
[8]Md. Afandi Awang.(2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 8
[9]M. Rajantheran, Md.
Afandi. Nasionalis Atau Komunalis: Sir
Syed Ahmad Khan Dan Mahatma Gandhi Dalam Sejarah Moden India dlm Jati,
Bilangan 9, Disember 2004. Hlm. 89-109.
[10]Md. Afandi Awang.(2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 9
[11]Annamma Philip et al.
(1994). “India : Management in an Ancient
and Modern Civilization”, Journal International Studies of Management &
Organization. Vol. 24. Issue 1-2. Hlm. 93.
[12]Asghar Ali Engineer.(
1992). Indian Muslim in a Contemporary
Multireligious Society dalam Douglas Allen et al. Religion and Political
Conflict in South Asia : India, Pakistan and Sri Lanka. Westport: Greenwood
Press. Hlm. 55.
[13]Md. Afandi Awang. (2006).
Komunalisme: Kesannya Ke Atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Universiti Malaya. Hlm. 126.
[15]Joya Chatterji. (2002). Bengal Divided: Hindu Communalism and
Partition 1932-1947. Cambridge : Cambridge Univercity Press. Hlm. 74.
[17]Sudhir Kakar. (1996). The Colors of Violence, Cultural Identities,
Religion and Conflict. Chicago : The University of Chicago Press. Hlm. 177.
[18]Syed Serajul Islam.(1997).The tragedy of the Babri Masjid: an
expression of militant Hindu fundamentalism in India. Journal of Muslim
Minority Affairs 17(2): Hlm. 345-351.
[19]Md. Afandi Awang. (2006).
Komunalisme dan kesannya ke atas
Peradaban India. Hlm. 134-135.
[22]Robert W. Stern. (2003). Changing India.United Kingdom :
University of Cambridge. Hlm. 56.
[23]Md.Afandi Awang. (2006). Komunalisme dan kesannya ke atas Peradaban
India. Hlm. 136.
[24]Paul R. Dettman. (1997). Tryst with Destiny. Singapore : Times
Book International. Hlm. 79.
[25]Mushirul Hassan. (1994). India’s Partition Process, Strategy and
Mobilization. Delhi : Oxford University Press. Hlm. 96.
[26]Madan G. R. (1975). India of Tomorrow Problems of Social and
reconstruction. Bombay: Allied Publishers.Hlm.102.
[27]Harun Nasution.(1975). Pembaharuan
Dalam Islam, Sejarah Pemikiran dan Gerakan.Jakarta : Bulan Bintang Hlm
167-168.
[28]Lal Bhadur.(1988).Struggle For Pakistan:Tragedy of the Triumph
of Muslim Communalism in India.London: Oriental University Press. Hlm. 60.
[29]R.C Agrawal. (1993). Origin and Growth of Communalism and
National Integration. Terj. N.S Gehlot. New Delhi: Deep & Deep
Publications. Hlm. 169.
[30]Bipan Chandra.(1979). Nationalism and Colonialism in Modern India.
New Dehli:Orient Longman Limited Hlm 165-166.
[31]V.D Mahajan. (1983). History Mordern India (1919-1982).New
Delhi:S.Chand&Company LTD. Hlm 259.
[33]Jawaharlal Nehru. (1962).
“British Rule in India”, dalam Martin
Deming Lewis (ed.), British in India: Imperislism or Trusteeship?. Boston:
Health. Hlm. 81.
[37]Ashgar Ali Engineer.
(2002). Islam and Muslim in India Problems of identity and Existence. Dlm J.D.
Gort, H. Jansen dan H.M. Vroom (pnyt) Religion,
Conflict And Reconciliation. Hlm 239-250. New York: Rodopi B.V.
[38]Ashgar Ali Engineer.
(1991). The Cause of Communal Riots in the Post Partition Period in India. Dlm.
Ashgar Ali Engineer. Communal riots in
post-independence India.hlm 33-41. Hyderabad : Sangam Books.
[40]Ezat Mossallanejad.
(2012). Religions and the Cruel Return of
Gods.Toronto: Zagros Editions. Hlm. 214-215
[41]Syed Serajul Islam.(1997).The tragedy of the Babri Masjid: an
expression of militant Hindu fundamentalism in India. Journal of Muslim
Minority Affairs 17(2): Hlm. 345-351.
[42]H. McDonald.(1991).
Revivalist rally: BJP Launches Its Campaign for Power. Far Eastern Economic Review. Hlm. 19
[43]Syed Serajul Islam.(1997).The tragedy of the Babri Masjid: an
expression of militant Hindu fundamentalism in India. Journal of Muslim
Minority Affairs 17(2): Hlm. 345-351.
[44]Ashgar Ali Engineer.
(pnyt). (2003). The Gujerat Carnage.
New delhi: Orient Blackswan. Hlm. 25
[47]Hafeez Malik. (1963). Moslem Nationalism in India and Palistan.
Washington DC: Public Affairs Press. Hlm. 46.
[48]David Ludden. (ed).
(1996). Contesting the Nation, Religion,
Community and the Politics of Democracy in India. Philadekphia: University
of Pannsylvania Press. Hlm. 13.
[49]Md. Afandi. (2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 143.
[50]David Ludden. (ed).
(1996). Contesting the Nation, Religion,
Community and the Politics of Democracy in India. Philadekphia: University
of Pannsylvania Press. Hlm. 39.
[51]David Ludden. (ed).
(1996). Contesting the Nation, Religion,
Community and the Politics of Democracy in India. Philadekphia: University
of Pannsylvania Press. Hlm. 27.
[52]Md. Afandi. (2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 169.
[53]Richard H. Davis: “The
Iconography of Ram’S Chariot” dalam DaVID Ludden (ed). (1996). Contesting the Nation, Religion, Community
and the Politics of Democracy in India. Philadekphia: University of
Pannsylvania Press. Hlm. 56.
[54]S.K. Chaturvedi dalam N.S
Gehlot (ed). (1993). Politics of Communalisme and Secularisme. New Delhi: Deep
& Deep Publication. Hlm. 33.
[55]Kelly, Robert, J. dan
Maghan, Jess (eds). (1998). Hate Crime: The Global Politics of Polarization.
Carbondale: Illinois University Press. Hlm. 76.
[56]Kakar & Sudhir.
(1996). The Colours of Violence. Chicago: The University of Chicago Press. Hlm.
88.
[57]Jonah Blank & Thomas
Omestad. (2000). Balance of Terror.
Dalam Peter Gottscalk. Beyond Hindu and
Muslim: Multiple in Narratives from Village India. New York: Oxford Press.
Hlm. 12.
[58]S.K. Chaturvedi dalam N.S
Gehlot (ed). (1993). Politics of Communalisme and Secularisme. New Delhi: Deep
& Deep Publication. Hlm. 40.
[59]Md. Afandi. (2006). Komunalisme: Kesannya ke atas Peradaban
India. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya. Hlm. 157.
No comments:
Post a Comment